Warszawa 1935 - zobacz najciekawsze sceny z filmu

Tak wyglądał podjazd do tzw. Nowej Poczekalni Dworca Głównego (a dokładniej Dworca Warszawsko-Wiedeńskiego). Główny budynek tego dworca stał od 1845 r. wzdłuż Alej Jerozolimskich, między ul. Marszałkowską a dzisiejszą ul. Emilii Plater. W 1900 r. na jego tyłach, za peronami i kończącymi się w tym miejscu torami, wzniesiono parterowy pawilon projektu prawdopodobnie Czesława Domaniewskiego. Miał odciążyć stary gmach. Tę Nową Poczekalnię widać z prawej strony obrazka. Po lewej zaś oglądamy tylne skrzydła kamienic, których fronty dochodzą do ul. Chmielnej. Są to domy przy Chmielnej 43,45, 47, 47a i 49. W tym ostatnim mieścił się Hotel Astoria. Widoczna na obrazku wybrukowana ulica pełniła funkcję placu przed Nową Poczekalnią. Odchodziła od ul. Marszałkowskiej, którą widać w tle, mijała dworzec i za kamienicami po lewej stronie skręcała w stronę ul. Chmielnej. Dzisiaj jest to południowa część placu Defilad, przy stacji metra Centrum. Zamykający odtworzoną na obrazku perspektywę niski dom z reklamą czekolady i karmelków firmy Plutos stał po drugiej stronie ul. Marszałkowskiej (adres: Marszałkowska 104), na rogu ul. Widok. Sądząc z archiwalnych zdjęć, służył za "wieszak" dla wielu różnych reklam (mydła, gramofonów, płyt). Obecnie w tym miejscu jest Dom Towarowy "Wars". Na prawo od domu z reklamą stoi dwupiętrowa kamienica przy Marszałkowskiej 106 z kinem Apollo.

Kościół Imienia Jezus przy ul. Moniuszki. Jego uszkodzone podczas wojny mury stały jeszcze do 1953 r., kiedy zamiast planowanej wcześniej odbudowy świątynię zburzono. Ten niewielki kościół powstał w latach 60. XVIII w. jako kaplica Szpitala Dzieciątka Jezus, stojącego wzdłuż pl. Wareckiego (późniejszego pl. Napoleona, dzisiejszego pl. Powstańców Warszawy). Projektantem kaplicy był znakomity architekt tamtych czasów Jakub Fontana. Choć na początku XX w. szpital przeniesiono do nowych budynków przy ul. Nowogrodzkiej, kaplica pozostała. Przebudowano ją wtedy na kościół wg projektu Stanisława Grochowicza: skrócono, przeorientowano nawę o 90 stopni, a dawną ścianę boczną przekształcono w fasadę. Obecnie w tym miejscu stoi tzw. "przekręcony" wieżowiec Telekomunikacji Polskiej.

Front starego budynku Dworca Głównego (Warszawsko-Wiedeńskiego) widziany z Alej Jerozolimskich. Gmach powstał w 1845 r. jako krańcowy dworzec Kolei Warszawsko - Wiedeńskiej. Zaprojektował go pochodzący z Włoch architekt Henryk Marconi. Budynek miał 160 m długości. Rozciągnięty był wzdłuż Alej Jerozolimskich, a na krańcach posiadał wieże z zegarami, z których wschodnia stała przy ul. Marszałkowskiej. Kształtem przypominał dwa złączone tyłami parowozy. Wkrótce po zbudowaniu budynek uznano za zbyt ciasny dla pasażerów. W 1900 r. dostawiono do niego od północy nową część. W latach 30. rozpoczęto stopniową rozbiórkę starego dworca, by zrobić miejsce pod nowy - zaprojektowany w duchu funkcjonalizmu przez architekta Czesława Przybylskiego. W chwili wybuchu II wojny światowej istniała jeszcze wschodnia część XIX-wiecznego gmachu. Rozebrano ją w czasie okupacji. Nowego Dworca Głównego nigdy nie ukończono. Pod koniec okupacji Niemcy wysadzili jego halę. Dziś w tym miejscu znajduje się przystanek Warszawa - Śródmieście obsługujący pociągi podmiejskie.

Widok północnego odcinka ul. Marszałkowskiej - od ul. Sienkiewicza do Ogrodu Saskiego. Tamta i dzisiejsza Marszałkowska to jakby dwie kompletnie inne ulice. Przedwojenna tętniła życiem. Istniały przy niej setki sklepów, cukierni i kawiarni, działały kina i teatry. Była sporo węższa niż obecnie (miała 27,5 m szerokości, po wojnie - 60 m) i ujęta po bokach w fasady ściśle przylegających do siebie kamienic, wśród których były przykłady architektury inspirowanej gotykiem, renesansem, barokiem i klasycyzmem, ale też nowoczesne apartamentowce z lat 30. Z pokazanych na obrazku domów po lewej (zachodniej) stronie ulicy nie ocalał żaden. W ich miejscu znajduje się teraz pusta przestrzeń pl. Defilad. Widoczna w oddali wysoka kamienica z wyrastającą ponad sąsiedztwo ślepą boczną ścianą (adres: Marszałkowska 137) stoi za skrzyżowaniem z ul. Świętokrzyską, w miejscu obecnego zejścia na stację metra Świętokrzyska. Poprzedzający ją narożny dom powstał jeszcze w XVIII w. i miał tylko jedno piętro. Przed wojną planowano w jego miejscu sześciopiętrowy gmach.

Spójrzmy na drugą stronę Marszałkowskiej. Patrząc od prawej strony widzimy parter olbrzymiego gmachu Towarzystwa Ubezpieczeń "Rosja" (adres: Marszałkowska 124-128), wypełniający całą pierzeję między ulicami Sienkiewicza i Moniuszki. Jego budowę według projektu Władysława Marconiego ukończono w 1900 r. Mimo wojennych zniszczeń, nie został zburzony, a tylko poważnie przebudowany na siedzibę PKO (po wojnie stał się tzw. "Dom pod sedesami" projektu Bohdana Lacherta, a w końcu lat 90. ponownie zmienił elewację). Resztki dawnej świetności zachował na klatkach schodowych z marmurowymi stopniami i kutymi z żelaza ozdobnymi balustradami. Wróćmy do ilustracji. Za budynkiem Towarzystwa "Rosja" dostrzegamy wylot ul. Moniuszki, a za nim kamienicę Jankowskiego (Marszałkowska 130) z wielkimi witrynami na dolnych kondygnacjach i trzema poziomami balkonów połączonych kolumnami. Jej miejsce zajmuje dom handlowy Sezam. Z kolei pięciopiętrowy dom z okrągłym neonem na szczycie (Marszałkowska 136) zajmował do ostatniej wojny północno-wschodni narożnik przy skrzyżowaniu ze Świętokrzyską

Plac przed wejściem do starego budynku Dworca Głównego w Alejach Jerozolimskich. Obrazek pokazuje m.in. jego wieżę z oświetlonym zegarem, która stała przy ul. Marszałkowskiej. Obecnie w miejscu wschodniej części tego placu znajduje się tzw. "patelnia" przed stacją metra Centrum. Widoczny w tle trzypiętrowy budynek ze świecącą reklamą piwa browaru Żywiec na szczycie to kamienica Pinkusa Lothego na rogu Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich (adres: Marszałkowska 100 / Aleje Jerozolimskie 34-36). Miała neorenesansowy wystrój elewacji. W okresie międzywojennym działała w niej restauracja "Żywiec". Kamienica zniszczona została w 1944 r., a jej ruiny potem rozebrane. W latach 60. w jej miejscu zbudowano rotundę PKO.

Fragment kolumnady Pałacu Saskiego przy pl. Piłsudskiego, jednego z najbardziej charakterystycznych obiektów w pejzażu przedwojennej Warszawy. Varsavianiści puryści zawsze się oburzą, gdy ten potężny XIX-wieczny gmach nazywa się Pałacem Saskim, ponieważ poza lokalizacją i fragmentami murów z barokową rezydencją królów z saskiej dynastii Wettynów miał niewiele wspólnego. W XVI w. stał w tym miejscu pałac Morsztynów. W 1713 r. kupił go na swoją siedzibę król August II Mocny. Rozbudował i włączył w wielkie pałacowo-ogrodowe założenie urbanistyczne zwane Osią Saską, wzorowane na podparyskim Wersalu. W 1837 r. pałac nabył rosyjski kupiec Iwan Skwarcow, który z pomocą architekta Adama Idźkowskiego zmienił go nie do poznania. Zburzył korpus główny, zastępując go kolumnadą łączącą dwa boczne skrzydła. Te zaś zostały przebudowane i rozbudowane w stylu klasycystycznym. Od 1862 r. pałac był siedzibą rosyjskich władz wojskowych, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ulokował się tu Sztab Generalny Wojska Polskiego. W 1923 r. przed kolumnadą odsłonięto pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, a w 1925 r. w jej środkowych arkadach urządzono Grób Nieznanego Żołnierza. Pałac przestał istnieć po Powstaniu Warszawskim. Został wysadzony przez Niemców. Ocalały tylko ukryte w ziemi piwnice i fragment kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza. Co kilka lat wracają plany odbudowy całego gmachu.

Widok z lotu ptaka na pl. Napoleona, dzisiejszy pl. Powstańców Warszawy. Po lewej stronie: budynki u wylotu ul. Moniuszki. Niewysoki narożny budynek ze spadzistym dachem przykrytym dachówką to siedziba Banku Pierwszego Warszawskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu, w którym po wojnie ulokowała się Telewizja Polska. Budynek wciąż istnieje, choć jest znacznie rozbudowany. Za nim, na rogu pl. Napoleona i ul. Świętokrzyskiej, wyrasta wieżowiec brytyjskiego Towarzystwa Ubezpieczeń "Prudential". Ten najwyższy w przedwojennej Polsce i drugi w Europie (po wieżowcu w Antwerpii) drapacz chmur osiągnął wysokość 66 m. Zaprojektowali go architekt Marcin Weinfeld i konstruktor Stefan Bryła. Gmach mieścił reprezentacyjną siedzibę Towarzystwa "Prudential" z salą operacyjną na dole, wyżej biura, a w części wieżowej - mieszkania i apartamenty. W 1937 r. na jego górne - 16. piętro wprowadziła się eksperymentalna stacja telewizyjna. Wtedy też na dachu zamontowano maszt. Gmachy po przeciwnej - wschodniej - stronie placu to: stojący blisko ul. Świętokrzyskiej XIX-wieczny dom Karola Mintera, będący starą siedzibą urzędu pocztowego (budynek w kształcie podkowy z dziedzińcem od frontu) oraz sąsiadująca z nim przez ścianę nowa Poczta Główna ukończona w 1916 r. Oba gmachy legły w gruzach podczas Powstania Warszawskiego. W ich miejscu zbudowano siedzibę Narodowego banku Polskiego. W głębi widać ulicę Mazowiecką z dwiema dochodowymi kamienicami na narożnikach. Efektowny dom po lewej, zwieńczony wieżyczką i wysokimi szczytami, należał do hrabiego Gustawa Rawity - Ostrowskiego. Runął od bomb we wrześniu 1939 r. Na jego działce powstał po wojnie nowy budynek.

Południowo - zachodni narożnik Marszałkowskiej (ulica z tramwajami) i Siennej. Na pierwszym planie dwupiętrowa XIX-wieczna kamienica (Marszałkowska 121 / Sienna 1) przebudowana w 1890 r. na Hotel Imperial. Za nią budynek z charakterystycznym półokrągłym szczytem (Marszałkowska 119). W XIX w. mieścił szpital żydowski, a potem Instytut Oftalmiczny, który następnie przeniósł się do swojej nowej siedziby przy ul. Smolnej. Wysoka kamienica w oddali, z ozdobnym szczytem, stoi na rogu ulic Marszałkowskiej i Złotej (Marszałkowska 113 / Złota 13). Żaden z tych budynków nie istnieje. Ich posesje zajął po wojnie pl. Defilad.

Ulica Marszałkowska widziana z okolicy skrzyżowania z ul. Złotą. Widz patrzy na północ, w stronę skrzyżowania z ul. Świętokrzyską. Po prawej stronie uwagę zwraca najokazalsza kamienica przy ul. Marszałkowskiej - zwieńczona narożnymi kopułami siedziba Towarzystwa Ubezpieczeń "Rosja" (Marszałkowska 124 - 128). Wzniesiona w latach 1898 - 1900 według projektu Władysława Marconiego. Znakiem rozpoznawczym gmachu był ustawiony na szczycie fasady posąg kobiety trzymającej lampę (alegoria elektryczności), która jednak świeciła krótko. Budynek zajmował całą szerokość pierzei Marszałkowskiej między wylotami ulic Sienkiewicza i Moniuszki, wypełniając swoimi skrzydłami znaczną część kwartału. Jego grube mury przetrwały II wojnę światową, choć gmach był mocno poturbowany. Zachowano go i przebudowano na tzw. "Dom pod sedesami" według projektu Bohdana Lacherta (ta popularna nazwa pochodzi od zastosowanych na fasadzie charakterystycznych krat z otworami przypominającymi deski sedesowe). Usunięto je w końcu lat 90., gdy wymieniano elewacje. Gmach istnieje do dziś, należy do PKO. Wygląda jednak tak, że trudno uwierzyć, że to ten sam budynek, który stał w tym miejscu przed do ostatniej wojny.

Siedzibę Towarzystwa ?"Rosja" poprzedza na obrazku skrzyżowanie z ul. Sienną. Przed nim, po prawej stronie, wznosi się XIX-wieczna kamienica (Marszałkowska 122). Nie przetrwała wojny, a jej miejsce w latach 60. zajął Dom Towarowy "Junior".

Po drugiej stronie ul. Marszałkowskiej widać dwie ujmujące po bokach wlot ul. Siennej w kierunku zachodnim. W tej chwili jest tu pl. Defilad.