Najlepsze zdjęcia Warszawy. Znajdź swoje ulubione

Pięć lat temu powstało Narodowe Archiwum Cyfrowe (NAC). To co jeszcze kilka lat temu zajmowało całe godziny teraz można osiągnąć za pomocą kilku kliknięć myszką komputera.

14 milionów fotografii, zapisanych cyfrowo, dostępnych dla każdego. 30 tysięcy nagrań dźwiękowych, 2 tysiące filmów. Większość z nich można było przeglądać w zbiorach Archiwum Dokumentacji Mechanicznej przy ulicy Hankiewicza, bo to właśnie z przekształcenia tego archiwum stworzono NAC. Tyle tylko, ze trzeba było to robić ręcznie i wymagało to niezwykłej cierpliwości.

Dziś na stronie internetowej Narodowego Archiwum Cyfrowego, wpisuję słowo Warszawa i w ułamku sekundy mam do wyboru ponad 60 tysięcy fotografii naszego miasta. Te najstarsze pochodzę jeszcze sprzed pierwszej wojny światowej, najnowsze powstały niedawno. Najciekawsze są zdjęcia Warszawy z międzywojnia oraz te z lat 50., 60. i 70. XX wieku.

Podziwiam nowiutkie gmachy z lat 30. - nie skażone czasem i późniejszymi przeróbkami.

Podpatruję życie kawiarni, zarówno legendarnych jak i tych mniej znanych.

Włóczę się po ulicach, które dawno się zmieniły lub znikły, zaglądam na sceny teatrów, kabaretów czy rewii.

Uczestniczę w zdarzeniach dramatycznych, zabawnych i podniosłych. Czasem zupełnie zapomnianym lub takich, o których chciałoby się zapomnieć. Do tych ostatnich należą tysiące zdjęć z czasów okupacji. Dzięki zachowanym fotografiom możemy zobaczyć setki ludzi z niemieckiego aparatu urzędniczego w okupowanej Warszawie. Fotografowali się, bo sądzili że zostaną tu już na zawsze.

Za chwilę przedzieram się przez dziesiątki oficjalnych zdjęć z czasów PRL-u: narad produkcyjnych, pochodów.

I to co najbardziej lubię: fotografie ukazujące życie codzienne w czasach PRL-u obfitujące w absurdy. Jak tu się nie śmiać oglądając ulice pełne ludzi z nieodłącznymi, elastycznymi siateczkami zwanymi anużkami (od zwrotu a nuż się uda coś kupć), czy towarzyszące klientkom Domów Towarowych Centrum potworne peruki.

Fotografie ze zbiorów NAC-u to możliwość powrotu w czasy dzieciństwa czy młodości. Ogląda się je ze szczególnym sentymentem.

Zapraszamy do obejrzenia zdjęć wybranych przez Jerzego S. Majewskiego

Przed wojną w cukierni Ziemiańska stał stolik Skamandrytów. Tu brylował Franciszek Fiszer (kolejna legenda przedwojennej Warszawy), tu z literatami spotykał się generał Bolesław Wieniawa-Długoszowski (legenda Polski sanacyjnej). Wpadał też do Ziemiańskiej sanacyjny minister spraw zagranicznych Józef Beck. A inne nazwiska? Aż dech zapierają: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Tadeusz Żeleński Boy, gwiazdy Jan Lechoń, Eugeniusz Bodo, Adolf Dymsza, Jadwiga Smosarska, i reżyser Leon Szyller. A jednak niewiele przetrwało fotografii z Ziemiańskiej - ocalała w opowieściach, relacjach, literaturze. Do nielicznych wyjątków należy to zdjęcie. W głąb sali czujnie patrzy współzałożyciel Ziemiańskiej Karol Albrecht. Stworzył kawiarnię w 1918 r. do spółki z Janem Skępskim. Obydwaj związani byli z ówczesną bohemą artystyczną. Potrafili stworzyć atmosferę - ważniejszą od ciastek, które widzimy w gablocie i raczej marnej kawy.

Ta fotografia mogłaby trafić do albumu o przedwojennej Warszawie - Tadeusz Żeleński Boy podpisuje książki w witrynie Wiadomości Literackich na placu Piłsudskiego. Nad jego głową widać wyciągniętą rękę. To fragment nalepionej na szybie fotografii pisarza, który ręką stara się utrzymać piramidę własnych tłumaczeń. Za oknem tłum wpatrzonych w wystawę przechodniów. Zdjęcie to jest opowieścią o zawiedzionych nadziejach. Boy znakomicie pisał, lecz głowy do interesów nie miał. Jakiś mały wydawca namówił go do opublikowania kompletu jego tłumaczeń pod tytułem "Biblioteka Boya". Pomysł był szatański. Pisarz miał to zrobić własnym nakładem. Patrząc na stertę tych dzieł, łatwo sobie wyobrazić, jak ogromnej kwoty potrzebował, aby zrealizować przedsięwzięcie. Boy liczył na ich prenumeratę. "Cała ta impreza skończyła się fiaskiem. Boy utopił w niej nie tylko wszystkie swoje oszczędności i większość dochodów, ale i posag pani Fusi (jego żony) i w dodatku zadłużył się po uszy" - pisała Irena Krzywicka

Konia z rzędem temu, kto rozpozna to miejsce. Z oglądanych na fotografii budynków nie zostało nic. Przetrwały jedynie szyny tramwajowe w bruku ul. Chłodnej. Lubię tę fotografię, bo pokazuje kawałek Warszawy, który wytarty został z naszej pamięci niczym rysunek ołówkiem - gumką myszką. Takie gumki można było zresztą kupić w małych sklepikach z mydłem i powidłem, jakie przed 1939 r. znajdowały się w niemal co drugiej kamienicy przy Chłodnej. Pierwszą książką, jaką samodzielnie przeczytałem był "Plastusiowy pamiętnik" Marii Kownackiej. Powstał w 1936 r., czyli w czasie, gdy skrzyżowanie Chłodnej i Wolskiej z Towarową wyglądało jak na tej fotografii. Rogatki powstałe niedługo po powołaniu Królestwa Polskiego aż do połowy XIX stulecia wyznaczały kres Warszawy. Potem stały się historyczną pamiątką. Musiało to być miejsce hałaśliwe: tramwajowe dzwonki, zgrzytanie kół o szyny, stukot końskich kopyt, gdy Towarową (przecina zdjęcie w poprzek) jechały wozy na targowisko przy bazarze Kercelego.

Nie jestem pewien, czy modelki pozujące w plenerach Kolonii Lubeckiego na Starej Ochocie mi się podobają. Cóż, kanony urody się zmieniają. Moda też. Ale jako mieszkaniec Starej Ochoty staję bezradny wobec utraconego uroku tego miejsca. Uliczki takie jak Mochnackiego (widoczna na fotografii) zachowały coś z przedwojennej atmosfery. Nadal są niezwykłe, ale brak im czegoś ulotnego, jakiejś elegancji dającej się wyczuć na fotografiach. Zadbanej zieleni pnącej się po elewacjach domów, które dziś są niby te same, ale spalone w czasie Powstania Warszawskiego i odbudowane po wojnie utraciły detal architektoniczny. Nie ma wypieszczonych trawników i zieleńców, a chodniki dawno zostały rozjechane przez parkujące samochody. Podobnych fotografii z modelkami w plenerach przedwojennej Warszawy nie ma zbyt wielu. Za to te same uliczki Koloni Lubeckiego i sąsiedniej willowej Kolonii Staszica stały się plenerem niejednego filmu.

W PRL-u skrupulatnie obchodzono Dzień Kobiet. Czasem jedynie do momentu wręczenia obowiązkowego goździka i pary rajstop. Za to w przedwojennej Warszawie kobiety miały dla siebie cały tydzień. Nie była to impreza powszechna, obejmująca wszystkie klasy społeczne, ale całkowicie elitarna. Urządzana przez kobiety dla kobiet w kawiarni Sztuka i Moda. Na naszym zdjęciu oglądamy Janinę Janicką, popisującą się przed damską publicznością rolą Oleńki Kmicicówny. Nawiasem mówiąc, Oleńka do kobiet wyzwolonych raczej nie należała. Kawiarnia Sztuka i Moda była jednym z tych cudownych miejsc przedwojennej Warszawy, o których po zniszczeniu miasta opowiadało się legendy. Powstała w 1933 r. a założyła ją niezwykła kobieta - Zofia Raczyńska Archiczewska, plastyczka obdarzona nie tylko znakomitym gustem i talentami towarzyskimi, ale też głową do interesów. W Sztuce królowała moda. "Demonstrowały ją ubrane na co dzień panie jak z żurnala i rozprawiające o żurnalowych nowościach" - czytamy w jednym ze wspomnień.

Ta fotografia przypomina mi o niespełnionych marzeniach. O wspaniałych planach, które przekreśla historia. Nasze zdjęcie powstało w marcu 1939 r. na rogu Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej. Widzimy północno-zachodni narożnik, tam gdzie znajduje się stacja metra Świętokrzyska. Tuż obok ogromnej kamienicy sprzed pierwszej wojny światowej, zbudowanej na najdroższej wówczas działce przez Lurie i Minkowskiego, rozbierana jest stara rudera. Za niespełna dwa lata ma tu stanąć nowoczesna kamienica. Pełna sklepów, luksusowych mieszkań, o kamiennych elewacjach i modnej, modernistycznej architekturze połyskującej chromami, szumiącej maszynerią wind, szokującej bogactwem marmurów i alabastrów. Ależ to byłby budynek! Są pieniądze, projekty, pozwolenia. Cóż może stanąć na przeszkodzie? A jednak! Zamiast nowoczesnego domu, tuż obok w 1940 r. niemieccy okupanci przegrodzili Świętokrzyską murem getta. A kilka lat później wszystko wokół pochłonął ogień. Zostały zgliszcza. Do dziś w tym miejscu zieje pustka.

Ta fotografia porusza mnie. Neobarokowa kamienica przy Marszałkowskiej 105/107 u zbiegu z Chmielną (mieszcząca niegdyś hotel Uniwersal) rozpada się jak domek z kart. Choć jeszcze stoi, bucha spod niej chmura pyłu. Zdjęcie jest czarno-białe, ale ta chmura jest w barwie ceglanej czerwieni i brudnej szarości. Mury osuwają się, by w okamgnieniu zamienić się w górę gruzu. Ale na razie ściana szczytowa budynku wciąż krzyczy przedwojennymi reklamami, m.in. gilz papierosowych "Sokół". Zniknie za ułamek sekundy, jak cała przedwojenna Warszawa. Ta fotografia jest jednak dopiero zapowiedzią umierania przedwojennego świata. Jest sam początek października 1939 r. i nawet w najczarniejszych snach nikt nie może wyobrazić sobie tego, co dopiero nastąpi. Na razie niemieccy saperzy wysadzają dom grożący zawaleniem. Ile czasu musiało minąć od uruchomienia detonatora do eksplozji i zawalenia się budynku? Kilka, kilkanaście sekund? Na naszym zdjęciu ten maleńki odcinek czasu stał się czasem ciągłym niedokonanym. Wciąż trwa.

Wybrałem tę fotografię, bo mnie zaskakuje. Pokazuje kawałek świata dla wybranych - poczekalnię w porcie lotniczym na Okęciu. Zahibernowany wystrój z lat 30. XX w., teraz w 1955 r. w socrealistycznej Warszawie jest jak wspomnienie o lepszym, przedwojennym świecie. Ale nie tylko. Poczekalnia zdaje się być przedsionkiem świata za żelazną kurtyną. W roku organizacji międzynarodowego festiwalu młodzieży w Warszawie ta kurtyna zaczyna powoli się podnosić, jednak podróże za granice to nadal przywilej dla nielicznych. A już samolotem podróżowały jednostki. Nic dziwnego, że maleńki terminal lotniczy, mniejszy niż dworzec kolejowy w Koluszkach, świeci pustką. Ledwo kilka zajętych stolików, a w tle mapa Europy z logo LOT-u. Ach, jakże ta mapa musiała drażnić. Gdzieś tam była Francja, słoneczna Italia czy Wielka Brytania, w której żyły na emigracji tysiące żołnierzy armii generała Maczka czy Andersa. Cieniutkimi liniami zaznaczono trasy, którymi latały nasze samoloty. Ale zamiast tych cieniutkich linii powinna być wyrysowana gruba krecha - ukazująca przebieg żelaznej kurtyny.

To nie jest zwykłe zdjęcie pokazu mody - ukazuje czas, gdy ponura socrealistyczna szarość czasów stalinowski ustępuje urodzie życia czasów odwilży. Pokaz mody w kawiarni Nowy Świat zorganizowano w grudniu 1956 r. Modelka w środku (czwarta z prawej) to Alicja Bobrowska. Jeszcze nie wie, że czeka ją kariera. Za kilka miesięcy zostanie pierwszą powojenną Miss Polonia. Potem będzie prezenterką telewizyjna i aktorką. Także sama kawiarnia Nowy Świat zaczyna robić karierę. Urządzane są tu nie tylko pokazy mody. Obszerny i pełen uroku lokal upodobały sobie kabarety. Nazwy większości z nich nikomu już nic nie mówią. Jednak jeden przeszedł do historii. W 1965 r. Edward Dziewoński otworzył tu kabaret "Dudek". Do dziś pamiętane są występy Ireny Kwiatkowskiej, Edwarda Dziewońskiego, Jana Kobuszewskweigo i Wiesława Gołasa, piosenki Wojciecha Młynarskiego. Ale wśród autorów piszących i komponujących dla Dudka byli najlepsi. Kabaret działał tu przez dziesięć lat, dając blisko tysiąc przedstawień.

Niemiłosiernie zatoczony tramwaj linii 25 na wiadukcie mostu Poniatowskiego w al. 3 Maja - taki widok na przełomie lat 50. i 60. XX w. nikogo nie dziwił. Dziś na widok tego zdjęcia aż chce się uśmiechnąć. Jak to możliwe? - zapytają dzisiejsi trzydziesto - czy 40-latkowie.

Prywatnych samochodów było wtedy tyle co kot napłakał. Miasto coraz bardziej się rozciągało i w godzinach szczytu do tramwaju nie dało się wepchnąć szpiki. A mimo to warszawiak w takim nierozciągliwym pojeździe na pewno się zmieścił. Panie z równą determinacją wpychały się na przedni czy tylny pomost, co pełni energii młodzieńcy. Tyle tylko, że miejsc przy oknach, oczywiście już na zewnątrz tramwaju, raczej unikały. Taki tłum wiszący na zewnątrz na oknach, czy czepiający się pomostów nazywano winogronami. Oczywiście zdarzało się, że z kiści jakieś grono odpadało. Tramwaj stawał wtedy albo i nie a delikwent trafiał do szpitala. Do tramwajowej terminologii z tamtych lat dorzućmy jeszcze jedno określenie: "jazda na cycku" Oznaczało to jazdę na buforze - jak na naszej fotografii.

Do tej fotografii z 1968 r. mam osobisty stosunek. Przypomina mi dzieciństwo, kiedy spacerowałem z babunią Marszałkowską na Nowy Świat, mijając skrzyżowanie z Al. Jerozolimskimi. Przejścia podziemnego jeszcze nie było, a kamienica widoczna na zdjęciu właśnie dobiegała stu lat. Pamiętam to dobrze, bo leżąc chory w łóżku po raz pierwszy przeczytałem publikowane w "Życiu Warszawy" "Warszawskie Pożegnania" Jerzego Kasprzyckiego. Ten artykuł był jak epitafium skazanej na zagładę kamienicy z charakterystyczną reklamą Totalizatora Sportowego. Potem dom znikł i trzeba było ładnych paru lat zanim w jego miejscu wyskoczył w górę hotel Forum.

Pod jego budowę zburzono też pawilon handlowy widoczny w głębi zdjęcia. Babunia przymierzała tam kapelusz z rafii, a ja ziewałem z nosem przyklejonym do szyby. Ale to było latem a nasze zdjęcie powstało zimą. Aż roi się na nim do elementów charakterystycznych dla epoki: zmodernizowana warszawa, tramwaj 13N, latarnie z dającymi trupie światło świetlówkami. Wszystkie te drobiazgi niczym kotwice czasu tkwią w mojej świadomości.

- Klientka Spółdzielczego Domu Handlowego Merkury - Danuta Nowak wypełnia ankietę na temat pracy sklepu i zaopatrzenia - czytamy w podpisie pod fotografią. Już sam ten opis potrafi rozśmieszyć! Miejscem akcji jest kawiarnia Hawana w roku 1968. Modne stoliczki, krzesełka i wielki włoski ekspres do kawy. Prawdziwe cudo! Ten ekspres udowadnia, że nawet w siermiężnych czasach PRL-u kawiarniom warszawskim bliżej było do Italii niż Moskwy. jednak czy na pewno? Podobne ankiety może i były zabawne, ale wątpię, by cokolwiek zmieniały. Przypomina mi to jedną z Polskich Kronik Filmowych (wyświetlano je w kinach przez projekcją filmów) z reportażem ze szkoły dla ekspedientek. "Klient nasz pan" - recytowały jednym głosem, a cała sala kinowa zanosiła się ze śmiechu. Ale wybrałem to zdjęcie z innego powodu - kultowe jest samo miejsce, "Spółdzielczy Dom Handlowy Merkury". Powstał w 1964 r. Wysmukły o dobrze dobranych proporcjach stał się ważnym elementem pejzażu miejskiego Żoliborza.

Fotografia wykonana została z bramy kamienicy "ostańca" przy Ciepłej. Na wprost z bramy widać ul. Pereca, w głębi napierają bloki osiedla za Żelazną Bramą. Ulica Ciepła przed wojna nie była piękna. Uchodziła za siedlisko biedoty i złodziei. Kamienic, które tu budowano, przed 1914 r. nie fotografowano. Gdy jednak na zdjęciu z 1972 r. przez bramę kamienicy przy Ciepłej patrzymy w nadchodzącą przyszłość, trudno oprzeć się wrażeniu, że peerelowska brzydota wypiera coś wyjątkowego. No bo ręcznie kute kraty w bramie są naprawdę pięknie. Aż trudno dać wiarę, że ten dom stał w ubogiej części dawnego Śródmieścia. Wybrałem tę fotografię nie z sentymentalizmu, ale narastającej we mnie złości, że tyle rzeczy bez sensu utraciliśmy. Co stało się z piękną kratą? Byłoby dobrze gdyby trafiła do czyjegoś ogródka. Ale to raczej mało prawdopodobne. Najpewniej powędrowała na złom albo na wysypisko. Gdy burzono tę kamienicę w połowie lat 70. XX w., "Express Wieczorny" zachłystywał się usuwaniem ostatnich ruder na Dzikim Zachodzie. Niestety, na wiele lat pozostała po nich pustka.

Czyż nie zabawne są fotografie z warszawskich sklepów z czasów PRL-u? Mylą się ci, którzy sądzą, że wielkie kolejki pojawiły się dopiero w stanie wojennym. Były zawsze. Od początku do końca istnienia systemu, choć po różne rzeczy w różnym czasie się stało. Za Gomułki puste półki - mówiło powiedzenie. Za Gierka w 1976 r. zabrakło cukru. Nasza fotografia pochodzi właśnie z czasów gierkowskiego "dobrobytu", pierwszej połowy lat 70. Oczywiście peruka nie była towarem, po który stało się w kolejkach jak po schab bez kości. Ale - jak widać z naszej fotografii - jak już je rzucili do Domów Towarowych Centrum, trzeba było skorzystać z okazji. Można odnieść wrażenie, że panie tłoczące się przed stoiskiem z perukami marzą tylko o zrzuceniu z głów zgrzebnych chustek, dzierganych czapeczek i nakryć z misia. Problem w tym, że gdy już peruki trafiły na głowy pań, nagle wszystkie stały się podobne. A mnie przypomina się scena z komedii Stanisława Barei "Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz", gdzie do podniszczonego hotelu Bristol po wizycie na stoisku z perukami wkracza wycieczka korpulentnych turystek z Kraju Rad.

Na stronie www.audiovis.nac.gov.pl znajdź zdjęcie zrobione w naszym mieście. Szukaj osiedla, na którym mieszkałeś, swojej szkoły, parku, do którego chodziłeś na randki. Albo znajdź zdjęcie, które po prostu ci się podoba, chodź trudno ci rozpoznać miejsce. Może to będzie przedwojenny pokaz mody, może pola w miejscu, gdzie wyrósł Ursynów, może trolejbus jadący w stronę Piaseczna.

Napisz dlaczego wybrałeś właśnie tę fotografię, jakie wspomnienia się z nią wiążą, z czym ci się kojarzy. Uwaga - opis może mieć najwyżej tysiąc znaków.

Opis oraz link do fotografii, a także jej sygnaturę prześlij pod adres konkurs_nac@agora.pl. Podaj imię, nazwisko oraz numer telefonu.

Na początku kwietnia jury wybierze 30 najciekawszych prac.

Pokażemy je na warszawa.gazeta.pl . Użytkownicy serwisu wybiorą spośród nich swoich faworytów. W czerwcu najlepsze fotografie z najciekawszymi komentarzami pokażemy na wystawie.

Regulamin konkursu