Warszawa od lat 50. do 90. XX w. w obiektywie Wojciecha Tuszko

Wojciech Tuszko (ur. 1921 r.) jest doktorem chemii. Pierwsze zdjęcia zrobił jeszcze przed wojną. W jej trakcie działał w konspiracji, w organizacji wojskowej Stronnictwa Narodowego, podporządkowanej AK.- Zacząłem znów fotografować w 1953 r. Pracowałem w Zakładzie Chemii Organicznej na UW, kolega współpracował z miesięcznikiem "Fotografia" i namówił mnie, bym napisał o przechowywaniu odczynników fotograficznych. W zakładzie był dobry aparat. Uznałem, że dziennikarska uczciwość wymaga, bym wiedział, o czym piszę - opowiada.

Na jednym ze zdjęć z tego okresu utrwalił budowę Pałacu Kultury i Nauki. Tuszko: - To był czas, kiedy w Polsce wchodził socrealizm. Szulc opowiadał, że musiał zamieszczać artykuły potępiające sztukę burżuazyjną. Wychodziły z tego absurdy. Autor krytykował np. fotogramy Tadeusza Wańskiego: miękkie, delikatne krajobrazy. Pogardliwie nazwał je "wańszczyzną". Cenzura nie puściła, bo "nie można pejoratywnie używać określenia pochodzącego od pięknego, rosyjskiego imienia Wania".

W latach 1957-1968 pracował w Instytucie Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk. - Zostałem tam kronikarzem. Fotografowałem pracę, spotkania, zabawę. Wydrukowano z tego 20-30 zdjęć, tyle co nic - opowiadał.

Wojciech Tuszko podkreśla, że w fotografii najważniejsze jest myślenie: - Kiedy zaczynałem wykładać, tłumaczyłem słuchaczom, żeby kiedy trafią na coś, co chcą sfotografować, od razu tego nie pstrykać. Najpierw trzeba się zastanowić, dlaczego chcę to sfotografować, co mnie zafrapowało. Jak już sobie odpowiem na to pytanie, to następuje kolejne: jak to zrobić, by te cechy, które mnie zafrapowały, wydobyć.

Spuścizna fotograficzna Wojciecha Tuszko liczy ponad 60 tys. starannie uporządkowanych zdjęć. Na opakowaniach klisz autor zamieszczał istotne dla niego informacje techniczne: dane aparatu fotograficznego, obiektywu, kliszy, wywoływacza, datę naświetlenia i wywołania.

Od lat 60. do przedostatniego wydania był też autorem haseł fotograficznych w encyklopediach PWN. - Kiedy jeszcze pracowałem w PAN, kolega powiedział mi, że PWN potrzebuje autorów. Zgłosiłem się. Okazało się, że te hasła miał pisać Marian Szulc, ale on był artystą, poetą i do encyklopedii zupełnie się nie nadawał - opowiada.

- Termin był krótki, bo PWN miał już opracowany cały tom trzeci, z literą "f". Czekali tylko na "filozofię", którą zakwestionował KC PZPR, i na te fotograficzne. Pomyślałem, że skoro trzeba jak najszybciej, to będę zrzynał. Poszedłem do biblioteki, biorę Larousse'a. Czytam "la fotografie" - za rozwlekłe. Britannica - to samo. Próbowałem Encyclopedia Americana, Brockhausa, wszystko nie tak. No i musiałem napisać sam - wspomina.

Po czterdziestu latach pracy został honorowym członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików. - To jedno z moich najpiękniejszych wspomnień. Głosowanie odbywało się na walnym zjedzie ZPAF w latach 90. Tuż przed nim zacząłem się denerwować. A nuż ktoś wyskoczy i spyta: "Kto widział zdjęcia Tuszki?". Miałby pełne prawo - mówi.

Tuszko: - Pracowałem w spółdzielczości fotograficznej, prowadziłem ośrodek rozwoju techniki fotograficznej, publikowałem, ale nie miałem żadnej wystawy. Prowadzący poprosił, by ci, którzy popierają wniosek, podnieśli rękę. Nikt nie zapytał, kto widział zdjęcia Tuszki. Zza pleców usłyszałem tylko: A można oburącz?

W latach 1953 - 1972 Wojciech Tuszko związany był z kierowanym przez Zbigniewa Dłubaka magazynem "Fotografia", jak wszystkie inne wydawnictwa kontrolowanym przez państwo. - Na ogół wiedzieliśmy, co można, nasze zdjęcia przechodziły przez cenzurę. Cenzor podkochiwał się w naszej sekretarce, która nosiła im te materiały, co skończyło się tragicznie - opowiada.

W 1972 r. w którejś bibliotece uniwersyteckiej odkryto nieznane zdjęcia Jana Bułhaka. nestora polskiej fotografii i współzałożyciela ZPAF. Tuszko: - To była sensacja, więc "Fotografia" poświęciła temu znalezisku duży artykuł z ilustracjami.Tak się złożyło, że Dłubak jechał wtedy do Stanów, druga koleżanka była na urlopie macierzyńskim i numer prowadziła dziewczyna, która pracowała tylko trzy miesiące. Zdjęcia puścił cenzor, bo był zajęty uśmiechaniem się do naszej koleżanki, więc ona też je puściła.

Zdjęcia okazały się fotografiami reporterskimi z 1919 r., kiedy gen. Żeligowski zajął Wilno. - Cały zespół redakcyjny "Fotografii" został wyrzucony. Zostawili tylko mnie, bo byłem technikiem, a ktoś musiał wiedzieć, w której szufladzie co jest - mówi Tuszko.

Wśród fotografii przekazanych do Narodowego Archiwum Cyfrowego znalazły się nie tylko zdjęcia z Warszawy, ale też z podróży służbowych Tuszki, m.in. do Moskwy i Leningradu.

Wiele z nich to portrety lub scenki z życia codziennego w PRL.

Wojciech Tuszko od 1930 r. mieszka na Saskiej Kępie. - Mam zdjęcia z lat 50., kiedy w tym miejscu była tylko ścieżka, ani jednego budynku i parę osób skaczących przez kałuże. Z tego okna miałem widok aż do Wawra. Tam, gdzie teraz jest tunel, tylko las i malutki prześwit: szosa na Mińsk. Gdyby ją wtedy przedłużyć, wjechałaby mi prosto w dom - opowiada.

Tematem fotografii są także miejsca i ludzie tworzący środowisko zawodowe Wojciecha Tuszki. Ukazują m.in. spotkania naukowe w Instytucie Chemii Organicznej PAN, wykłady na Politechnice Warszawskiej i uroczystości.

Wojciech Tuszko napisał m.in. książkę pt.: "Powiększenie fotograficzne", broszurę "Robimy przeźrocza" oraz razem z Jerzym Buszą "Antyporadnik fotograficzny".

W rozmowie ze "Stołeczną " Wojciech Tuszko wspominał dwa warszawskie zdjęcia, których nie zrobił: - Figury Chrystusa przed kościołem Świętego Krzyża, którą chciałem sfotografować w momencie, kiedy fasada jest już w cieniu, a pomnik jeszcze oświetlony - cały czas to odwlekałem i zanim się zdecydowałem, przemalowali fronton kościoła na biało.

- I drugiego, na Nowym Świecie, niedaleko Świętokrzyskiej, po parzystej stronie. Rachityczna brzózka wyrastała tam spod samego domu. Nie zdążyłem jej sfotografować, bo straciłem wzrok.

Uroczyste przekazanie spuścizny fotograficznej Wojciecha Tuszki do Narodowego Archiwum Cyfrowego odbędzie się 14 grudnia.

Ponad 60 tys. fotografii artysty zostanie wkrótce digitalizowane i udostępnione w serwisie szukajwarchiwach.pl.

Spuścizna jest darem dla Narodowego Archiwum Cyfrowego od autora i rodziny.

Wojciech Tuszko w mieszkaniu na Saskiej Kępie, luty 2016 r.