Warszawa. Perły modernizmu z czasów PRL [ZDJĘCIA]

To jeden z najbardziej udanych współczesnych kościołów w Warszawie. Wzniesiony w latach 1980-81 według projektu Zbigniewa Pawelskiego, Andrzeja Dzierżawskiego, Doroty Duszan Poniż, Andrzeja Żórawskiego (konstrukcja) i Barbary Pawłowskiej (plastyka) ma centralny plan zbliżony kształtem do gwiazdy. Jego nawa przykryta jest samonośnym dachem z klejonego drewna, który z zewnątrz przypomina pozaginaną gigantyczną serwetkę. We wnętrzu świątyni uwagę zwraca mozaikowy krzyż za ołtarzem. Zgodnie z zamysłem projektantów kościół tworzy jedną całość z rozbudowanym zapleczem (mieszkania księży, sale wielofunkcyjne), a jego żelbetowa dzwonnica góruje nad tą częścią Starych Bielan.

Był pierwszym wielopoziomowym garażem w Warszawie, zbudowanym w latach 1956-58. Projekt przygotowali Mariusz Dałek, Janusz Czajkowski i Wiesław Żochowski. Budynek o żelbetowej konstrukcji szkieletowej przeznaczono nie tylko na garaż dla 400 aut, ale też warsztaty i stację obsługi samochodów.  Do przemieszczania się pojazdów między kondygnacjami służą spiralne rampy umieszczone w zaokrąglonych i przeszklonych narożnikach budynku. 'Jedna z lepszych w pierwszym okresie powojennym realizacja funkcjonalnej, opartej na nowoczesnych technologiach architektury użytkowej (przemysłowej). Kontynuuje nurt racjonalistyczny zapoczątkowany przez architekturę przemysłową Waltera Gropiusa' - pisze Marta Leśniakowska w swoim atlasie 'Architektura w Warszawie'.

Ten późnomodernistyczny obiekt o lekkiej konstrukcji i przeszklonych elewacjach dobudowano w latach 1964-68 do zabytkowego Pałacu Zamoyskich przy ul. Foksal, będącego siedzibą Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP). Jego projekt wykonali społecznie architekci: Marek Bieniewski, Jerzy Józefowicz, Krzysztof Moldzyński i Jerzy Przeradowski, oraz konstruktorzy Włodzimierz Panorski i Władysław Wierzbicki. Z pałacu do pawilonu wchodzi się przez łącznik mieszczący hol i klatkę schodową. Głównym pomieszczeniem budynku jest sala wystawowa, w której odbywają się także spotkania, dyskusje, projekcje filmowe. Poprzez aluminiowo-szklane ściany zewnętrzne, częściowo otwierane, do wnętrza zdaje się wnikać otaczający go ogród. Do budowy i wykańczania pawilonu użyto wielu materiałów. Poza wspomnianymi już aluminium i szkłem, są to stal, drewno, granit i białe płukane lastryko.

ADAM STĘPIEŃ

Zbudowany w latach 1963-68 według projektu Jerzego Kumelowskiego jest jednym z najciekawszych w Warszawie przykładów połączenia dawnej i nowej architektury. Na tyłach potężnej neorenesansowej bramy XIX-wiecznej kamienicy, z zachowanymi licznymi śladami zniszczeń, wzniesiono modernistyczny budynek Związku Polskich Artystów Plastyków mieszczący galerie i biura. Zabytkowa brama pełni rolę historycznej kurtyny dla współczesnego obiektu o elewacji z wielkimi oknami doświetlającymi wnętrze.

Dwupoziomowy most łączący brzegi Wisły przy Cytadeli stanowi część obwodnicy śródmiejskiej. Powstał w latach 1957-59 na filarach pierwszej stałej przeprawy w tym miejscu - oddanego do użytku w 1875 r. mostu kolejowego (wysadzonego przez Niemców w 1944 r. i odbudowanego w 1946 r. tuż obok). Projekt Gdańskiego jest dziełem: Romana Pawlińskiego, Henryka Szymańskiego, Stanisława Ratyńskiego, Stefana Piwońskiego i Witolda Witkowskiego. Przeprawę montowano nietypowo. Wykonujący prace Mostostal Warszawa po raz pierwszy zastosował tzw. system nawisowy, bez rusztowań. To pozwoliło zaoszczędzić duże ilości drewna. Razem z mostem zbudowano wtedy całą sieć ulic po obu stronach Wisły. Na prawym brzegu powstały Wybrzeże Helskie i Szczecińskie, na lewym - ulice Międzyparkowa, Słomińskiego i rondo Babka. Długi na 406,5 m Most Gdański ma ciekawą stalową konstrukcję kratownicową. Po jego górnej kładce jeżdżą samochody, po dolnej - tramwaje. Z Wisłostradą oba poziomy połączone są charakterystycznymi spiralnymi schodami. W 2014 r. na moście zawisł neon 'Miło cię widzieć' wymyślony przez Mariusza Lewczyka.

Materiały prasowe

To najbardziej luksusowa willa zbudowana w Warszawie w latach 60. Wyjątkowe jest już samo jej położenie: na skarpie Nowego Miasta, nieopodal gotyckiego kościoła pw. Nawiedzenia NMP. Wkomponowany w krajobraz niski budynek z wewnętrznym atrium i czterospadowymi dachami z czerwoną dachówką to dzieło architekta Zygmunta Stępińskiego (projektanta m.in. osiedla Mariensztat). Historyk sztuki Marta Leśniakowska w swoim atlasie 'Architektura w Warszawie' pisze, że projekt willi inspirowany był twórczością Fraka Lloyda Wrighta, amerykańskiego architekta, autora m.in. tzw. domów prerii. Budynek wzniesiono w 1966 r. z przeznaczeniem dla partyjnego dostojnika Edwarda Ochaba, ówczesnego Przewodniczącego Rady Państwa. Dygnitarz ten przy ul. Rajców nigdy jednak nie zamieszkał. Ponoć przestraszył się ostentacyjnego luksusu rezydencji, której elewacje obłożono kamieniem, ramy okien wykonano z dębowego drewna, zaś w atrium umieszczono oczko wodne. Jeszcze w latach 60. 'Ochabówkę' przeznaczono na biura.

Jest jednym z ostatnich zrealizowanych dzieł wybitnego architekta Bohdana Pniewskiego (1897-1965). Zaprojektował on 'Dom Chłopa' razem z Małgorzatą Handzelewicz - Wacławkową. Ich koncepcja wygrała konkurs zorganizowany przez SARP na hotel dla odwiedzających stolicę przybyszy ze wsi. Autorzy przedstawili projekt trzypiętrowego budynku z ustawionymi w czworobok skrzydłami, wewnętrznym dziedzińcem i całkowicie przeszklonym parterem przeznaczonym na sklepy, gastronomię i punkty usługowe. Rozpoczęta w 1958 r. budowa trwała trzy lata. Powstał obiekt na styku architektury i rzeźby - z falującym dachem (w zamyśle projektantów miał imitować rozkołysane łany zbóż), pionowymi szczelinami okien oraz mozaikami na elewacjach i we wnętrzach. Autorami tych ceramicznych obrazów przedstawiających kompozycje roślinne i zwierzęta byli Władysław Zych (elewacja) oraz Hanna i Gabriel Rechowiczowie (hol, bar, restauracja, dziedziniec). Kilkanaście lat temu pod hasłem 'modernizacji' usunięto znaczną część mozaik. Do 'Domu Chłopa' dostawiono nowy budynek o architekturze wątpliwej klasy.

Parterowy pawilon kawiarni w pobliżu placu Na Rozdrożu powstał w latach 1973-74 razem z budowaną tuż obok Trasą Łazienkowską, jako jej obiekt towarzyszący. Główny projektant - architekt Jerzy Cander - stworzył pawilon składający się głównie z dachu, który 'unosi się' nad szklanymi elewacjami. Chciał, by wnętrze kawiarni przechodziło płynnie w otaczający ją park. W realizacji tej wizji pomogli mu architekci Janusz Marcinkowski i Jacek Piotrowski, zaś oprawę plastyczną stworzył Piotr Perepłyś. Więź architektury z naturą dodatkowo podkreśla użycie kamieni, z których zbudowano część ścian kawiarni i murki wokół niej, a między stolikami rozstawiono donice z kwiatami. W 1974 r. pawilon otrzymał wyróżnienie w konkursie Mister Warszawy na najlepszy budynek wzniesiony w stolicy. Niestety, przeprowadzona kilkanaście lat temu przebudowa wnętrza 'Rozdroża', gdy wstawiono pretensjonalne gipsowo-kartonowe łuki - zatarła jego pierwotny charakter. Najbardziej znanym bywalcem kawiarni był Stefan Kisielewski (1911-91), pisarz, publicysta, kompozytor.

Pomysł stworzenia tego muzeum wyszedł od prof. Stanisława Lorentza, dyrektora Muzeum Narodowego. Miejsce dla niego wybrano na terenie dawnej ujeżdżalni koni przy Pałacu w Wilanowie, wzniesionej w połowie XIX w. według projektu Franciszka Marii Lanciego. Po wojnie pozostała z niej tylko klasycystyczna fasada. Brak wystarczającej dokumentacji historycznej uniemożliwił odbudowę reszty. W 1968 r. do XIX-wiecznej dostawiono nowy modernistyczny budynek o żelbetowym szkielecie i ścianach wymurowanych gazobetonem. Na tej konstrukcji spoczywa charakterystyczny 'pofałdowany' dach z betonowych tarczownic, którego konstrukcja ma na tyle dużą rozpiętość, że nie wymaga stosowania na środku podpór. Dach przykrywa przestronną dwupoziomową salę wystawową (z antresolą, na którą prowadzą efektowne schody - jedne spiralne, drugie proste). Przeszklona ściana sali otwiera widok na zewnątrz i wpuszcza do środka światło. Pomalowane na biało ściany kontrastują z szarym marmurem posadzki oraz czarnym kamieniem na stopniach schodów i parapetach. Projekt budynku jest dziełem Haliny Kossuth (architektura), Jacka Cydzika (kwestie konserwatorskie) i Adama Pulikowskiego (konstrukcja). O dawnej funkcji tego miejsca przypominają posągi dwóch koni przed głównym wejściem autorstwa XIX-wiecznego rzeźbiarza warszawskiego Konstantego Hegla, wykonane przy współpracy Daniela Zalewskiego i Feliksa Szlawskiego.

ADAM STĘPIEŃ

To osiedle bloków sąsiadujące z Łazienkami Królewskimi powstało w latach 1972-74. Zaprojektowała je architekt Halina Skibniewska (1921-2011) z zespołem: Witold Eugeniusz Katner, Kazimierz Woytowicz, Alina Schiltz. Wyjątkowe jest tutaj otoczenie budynków kompozycją zieleni (drzewa i polany porośnięte trawą) oraz stworzonymi specjalnie do tego miejsca elementami małej architektury (betonowy labirynt, murki z otworami ograniczające przestrzeń przed blokami). Uwagę zwracają ustawione na terenie osiedla kamienne barokowe wazony i fragmenty rzeźb. Przywieziono je po wojnie do Warszawy ze zdewastowanego pałacu w Brzezince na Dolnym Śląsku. Gdy dziesięć lat temu te zabytkowe elementy zamierzało stąd zabrać Muzeum Pałacu w Wilanowie, by odrestaurować i zabezpieczyć u siebie przed dalszym niszczeniem, przeciw temu zaprotestowała arch. Halina Skibniewska. Tłumaczyła, że stawiając tutaj wazy i rzeźby chciała 'zrobić w tym miejscu kawałek historii'.

SŁAWOMIR KAMIŃSKI

Zbudowano je w latach 1958-64 według projektu Haliny Skibniewskiej, Andrzeja Kicińskiego, Andrzeja Małka i Kazimierza Wojtowicza. Bloki wyrosły na terenie, gdzie wcześniej były sady, stąd nazwa Sady Żoliborskie. Osiedle uznawane jest za jedno z najlepiej zaprojektowanych w powojennej Polsce. Najstarsze domy mają po trzy, pięć kondygnacji, późniejsze są wyższe. Mają długie pasy okien i balkonów oraz cementową cegłę na elewacjach. Projektanci osiedla wkomponowali bloki w zastałą przestrzeń, pozostawiając rosnące tu jeszcze drzewa owocowe. Pierwszy ukończony dom osiedla, przy ul. Krasińskiego 34, otrzymał w 1961 r. tytuł Mistera Warszawy jako najbardziej udany budynek mieszkalny wzniesiony wtedy w stolicy. 'Architekci (z panią inżynier Haliną Skibniewską na czele) zaproponowali tu m.in. ruchome ścianki w mieszkaniach - zależnie od kształtowania się składu rodziny można je było przesuwać w tę lub inną stronę; dobry pomysł, szkoda tylko, że nie pozwala na rozsuwanie zewnętrznych murów? - pisał przed laty varsavianista Olgierd Budrewicz.

Fot. Kuba Atys / Agencja Gazeta

Widoczne na zdjęciu dwa wygięte w łuk dwupiętrowe budynki mieszkalne z lokalami użytkowymi na parterach tworzą architektoniczną oprawę Ronda Waszyngtona od strony południowej, a zarazem swoistą bramę Saskiej Kępy. Między nimi zaczyna się główna ulica tego osiedla - Francuska. Domy te są częścią zespołu budynków wzniesionego w latach 1960-65 przez Spółdzielnię Mieszkaniową Ministerstwa Kultury i Sztuki według projektu Tadeusza Zielińskiego. Kilkanaście lat temu ich elewacje z szarej cegły prymitywnie ogacono warstwą styropianu. Obecnie wygląd budynków szpecą wielkoformatowe reklamy.

KUBA ATYS

JACEK MARCZEWSKI

JACEK MARCZEWSKI

JACEK MARCZEWSKI

JACEK MARCZEWSKI

Jest jedynym budynkiem na Starym Mieście o architekturze na wskroś współczesnej. Nie udaje historycznych kamienic, a swoją modernistyczną formą (uniesioną na słupach 'pudełkową' bryłą z płaskim dachem i płaską elewacją) kontrastuje z zabytkowym otoczeniem, co stało się powodem krytycznych głosów, dziś już coraz rzadszych. Budynek powstał w latach 1963-70. Zaprojektowali go architekci Jan Bogusławski (główny projektant późniejszej odbudowy Zamku Królewskiego) i Bohdan Gniewiewski. Dzięki wycofaniu i częściowemu przeszkleniu dolnej kondygnacji, wsparta na słupach górna część budynku nabiera lekkości. Elewację zdobi sgraffoto wykonane, które - jak podaje Paweł Giergoń w swojej książce "Mozaika warszawska. Przewodnik po plastyce w architekturze stolicy 1945-1989" - wykonano według projektu Czesława Wielhorskiego. Tematem tej oryginalnej kompozycji jest Wisła i warszawska Syrena. Na parterze budynku od wielu lat mieści się restauracja sieci Pizza Hut i publiczna toaleta, na dwóch wyższych kondygnacjach znajdują się biura.

ADAM STĘPIEŃ

Kompleks obiektów Klubu Sportowego 'Warszawianka' to wyjątkowe dzieło interdyscyplinarnego zespołu polskich architektów, plastyków, historyków sztuki, konstruktorów, geologów i specjalistów jeszcze kilku innych dziedzin. Działali pod szyldem Zakładów Artystyczno - Badawczych Akademii Sztuk Pięknych. W 1954 r. ich projekt wygrał zamknięty konkurs zorganizowany przez Stowarzyszenie Architektów Polskich. Choć w tamtym czasie oficjalnie obowiązywała jeszcze doktryna socrealizmu, stworzona przez nich koncepcja nie miała z nią nic wspólnego.

Wkomponowane w Skarpę Warszawską obiekty - stadion z 7 tys. miejsc na widowni, boiska, pawilony sportowe - nie ustępują najlepszym dziełom światowej architektury tamtych czasów. Elewacja pawilonu przy stadionie tenisowym swoimi oknami-szczelinami wyraźnie nawiązuje do rozwiązania zastosowanego przez Le Corbusiera w kaplicy Ronchamp (zbudowanej w latach 1950-55). Poszczególne funkcje sportowe ulokowano na różnych poziomach ukształtowanego tarasowo stoku skarpy. Kształt kompleksu 'Warszawianki' w pierwszym etapie budowy z lat 1956-62 (drugi był w latach 1964-72) to dzieło architektów: Jerzego Sołtana, Zbigniewa Ichnatowicza, Lecha Towaszewskiego, Włodzimierza Wittka i Wiktora Gassler-Jasińskiego, konstruktorów: Stanisława Kargola i Mieczysława Groszczyńskiego, kolorystykę opracował malarz i grafik Wojciech Fangor, plastykę - Violetta Damięcka i rzeźbiarz Franciszek Strynkiewicz, zaś zieleń - Edward Bartman.

- Zespół projektujący w połowie lat 50. stadion >>Warszawianki<< przy Puławskiej zajmował się problemami, które dzisiaj w architekturze odkrywa się jako kwestie ekologiczne. Ponieważ usytuowano go na skarpie wiślanej, współpracujący z Sołtanem Lech Tomaszewski zaprojektował murki oporowe umożliwiające zarówno przepływ wody, jak i życie owadów. Stadion miał otwierać tę część Warszawy na Wisłę i związaną z tym wielką narrację historyczną -  powiedział historyk sztuki prof. Waldemar Baraniewski, w wywiadzie udzielonym 'Gazecie Stołecznej'.