Ostatni rzemieślnicy w Warszawie. Odwiedziliśmy ich pracownie

- Jak tylko klient wchodzi, od razu wiem, jaką on ma głowę i w co go ubrać - mówi Alina Cieszkowska. A głowy bywają różne: mniejsze, większe, płaskie, zupełnie nietypowe, no i głowy olbrzymie.

- Zaraz pokażę najmniejszą czapeczkę, jaką zrobiłam - pani Alina znika na zapleczu. Wraca z niewielkim kaszkiecikiem, który mieści się w jednej dłoni: - Niewykończony jeszcze. Tu jeszcze musi być podszeweczka, daszek. A nie tak łatwo taki maciupeńki daszek wywrócić. Prawie cały dzień tę czapeczkę robiłam. Przyszła pani i poprosiła o cztery takie, dla męża, który jest modelarzem. On robi samoloty, a ja zrobiłam czapki dla lalek, co siedzą w fotelach.

Czapki, kapelusze filcowe i bawełniane, kanotiery, maciejówki, kaszkiety (w sumie 30 fasonów) powstają w pracowni przy ul. Targowej od 152 lat. Czapki robił pradziadek pani Cieszkowskiej, dziadek, ojciec, teraz ona sama. Szyje je od zera ("półtorej godziny na jedną czapkę trzeba liczyć") lub naprawia gotowe.

Pani Alina: - Znajoma z branży mówi: Ty się szanuj, dlaczego ty nie swoje czapki do naprawy przyjmujesz? A ja mówię: bo to jest mój zawód.

Adres: ul. Targowa 18

- Świnia z dzikiem to rodzina, włosie mają dość podobne - tłumaczy klientce Ryszard Baryliński, która wybiera wśród szczotek do włosów. Mają drewniane rękojeści i gęstą ciemną szczecinę z dzika lub jaśniejszą, nieco twardszą, ze świni. Szczotki i pędzle robi się tu z włosia borsuka (do golenia), włosia końskiego (do zamiatania), grzywy końskiej (do polerowania butów), włosa koziego (dla niemowląt), świni (do zębów). - Ludzie określają zadanie, które chcą wykonać, a ja staram się dopasować do tego materiał i kształt szczotki - wyjaśnia Baryliński.

Szczotki zaczął w tym miejscu robić tuż po wojnie jego dziadek, później zajął się tym ojciec. Baryliński zdejmuje z wieszaka podłużną wąską szczotkę z włosia świni: - Przyszedł kiedyś bardzo tęgi pan, który miał problem z myciem się. Chciał mieć szczotkę, którą mógłby dotrzeć między fałdki.

Są szczotki, które robi się nawet dwa tygodnie. Włosie trzeba nawlekać, skleić, polakierować. - Wcześniej wyprać, wygotować, wyprażyć. Bardzo nieprzyjemna czynność - mówi Baryliński. - Robi to bratowa, która mieszka na wsi.

Włosie bywa też sztuczne, obok pędzli z borsuka stoją te z tworzywa. Łudząco podobne: - Różnica w cenie też jest niewielka, bo żeby skutecznie podrobić naturę, trzeba mieć kosmiczną technologię. Ale do naturalnej szczotki trzeba mieć jednak kawałek lasu i hodować borsuki.

Adres: ul. Poznańska 26

Czasami klienci przynoszą mu przemysłowo szyte garnitury do poprawki. - A czasem noszą taki, jaki kupią, nie patrzą w lustro. A ja od razu widzę, że z każdym ruchem ręki marynarka idzie w górę, unosi się i ciągnie - opowiada Tadeusz Kierepka.

W swojej pracowni przy Marszałkowskiej klientów przyjmuje obowiązkowo w garniturze (tylko w ręcznie szytym, innych nigdy nie nosił). Do uszycia garnituru zbiera szczegółowe pomiary ciała. - Objętość, długość, stosunek długości pleców do przodu ciała. Czy klient pochyły, czy prosto trzymający się. Czy są jakieś różnice między prawą a lewą stroną ciała, bo rzadko bywamy symetryczni - wylicza.

Dwuczęściowy garnitur to 60 godzin pracy dla jednej pary rąk. Tadeusz Kierepka garnitury szyje od 1961 r., zawodu uczył się od mistrza Wincentego Grucy, jednego z najlepszych powojennych krawców warszawskich. W PRL Kierepka szył głównie dla ambasadorów i dyplomatów państw zachodnich. - W ciągu trzech lat na placówce potrafili nawet 50 garniturów na osobę zamówić - wspomina. - Dziś również ubierają się u mnie przede wszystkim ci, którzy garnitury noszą na co dzień. Z tych, co szyją tylko do ślubu, firma by nie przetrwała.

Adres: ul. Marszałkowska 60

fot. JACEK MARCZEWSKI

Ściąga z półki kopyto na buty dla Władysława Bartoszewskiego. - Profesor miał guzek na prawej stopie, upadło mu coś na nogę, kiedy był w obozie. Musiał zawsze długo buta męczyć, moczyć denaturatem, żeby go rozciągnąć. A ja na kopycie zrobiłem wypukłość i but od razu idealnie na stopę pasował - opowiada Jacek Kamiński.

W jego pracowni przy Nowym Świecie do sufitu pną się regały wypełnione drewnianymi formami. Każde kopyto ma swój numer i nazwisko. - Tu pan Czarnecki z Bydgoszczy, tam pani Koziołkiewicz, dziewczyna z dużą stopą. Stali klienci dorobili się u nas swoich kopyt. Wcześniej mierzę stopę, robię obrys. Klient decyduje, czy chce obcas niski czy wysoki, czy czubek szczupły czy szeroki - wylicza.

Zakład założył jego stryjek Brunon. Buty u niego szyła m.in. Zofia Gomułkowa (na pamiątkę podarowała szewcowi srebrną łyżkę do butów, wciąż wisi na ścianie). - Stopę miała tak maleńką, że w sklepie butów by nie znalazła. Faktury szły ode mnie prosto do KC - opowiada Kamiński.

Dziś klienci buty zwykle naprawiają, ale szycia wciąż jest na tyle dużo, że pracy starcza dla trzech szewców. Kamiński ściąga ze ściany zrobione 16 lat temu zdjęcie żony z malutkim synkiem. - Jeszcze niemowlak, a już złapał za młotek - śmieje się. - Ale szewca z niego nie będzie. Może młodszy przejmie po mnie pracownię.

Adres: ul. Nowy Świat 24 (w podwórzu)

Na ścianie pracowni wisi kolekcja starych rączek do parasoli. Niektóre mają nawet po 70 lat. Są tu rączki w kształcie dzioba papugi, głowy psa czy kaczki. - Jak przywieje do mnie jakiegoś artystę, to zauroczony prosi o wykonanie parasolki z taką rączką - mówi Barbara Szafrańska.

Wybrać można też materiał, którym pani Barbara obszywa metalowy stelaż. - Wzory są najróżniejsze. Gdy zakład prowadziła moja mama, tkaniny były jednobarwne. Zatrudniała kobiety, które na rozłożonych parasolkach malowały esy- floresy, żeby je trochę urozmaicić - wspomina.

Zawodu nauczyła się od rodziców. Mama, która pracownię założyła w 1957 r., pokazała, jak szyć, tata - jak naprawiać stelaż. - Ciocia była parasolniczką, wujek naprawiał parasole, moja siostra jedna i druga też, choć zawód z czasem porzuciły. Mama całą rodzinę tymi parasolami zaraziła - śmieje się Szafrańska. Dziś parasole szyje coraz rzadziej, ludzie częściej przynoszą do naprawy te szyte przemysłowo: - Zalały nas chińskie wyroby, parasol można kupić za kilka groszy. Poza tym nie jest doceniany, bo to zło konieczne, kiedy pada. A kiedyś parasol to było coś. Na śluby ludzie je dawali, na komunie dzieciom. Ale i dziś klienci są do swoich parasoli przywiązani, bo im dobrze w dłoniach leżą czy przywieźli je z dalekiego zakątka świata. Mówią mi wtedy: dobrze, że pani jeszcze jest.

Adres: ul. Skaryszewska 6

Na pile do cięcia jak na stole operacyjnym leży niedokończona wiolonczela, tuż obok powstają skrzypce wycinane z drewna według modelu Stradivariusa z 1716 r. Ściany obwieszone są dłutami - płaskimi, półokrągłymi, o różnych szerokościach, nożami, pilnikami. Są też strugi i tarniki do wstępnej obróbki drewna. W tak wyposażonej pracowni na tyłach Teatru Wielkiego - Opery Narodowej od 28 lat pracuje Wojciech Łukasz. Na zamówienie robi instrumenty smyczkowe i szarpane (skrzypce, wiolonczele, kontrabasy, również instrumenty dawne, jak np. lutnie), naprawia i konserwuje.

- Model Stradivariusa jest tylko punktem wyjścia. Jeśli kilku lutników robi skrzypce według tego samego wzoru, powstanie kilka różnych instrumentów. To jak z muzyką, zawsze pozostaje margines na interpretację. Proszę spojrzeć na główki, jak różne mają kształty, inne są też proporcje narożników, długość czy szerokość korpusu - pokazuje, trzymając w rękach dwa pozornie identyczne instrumenty.

Zawodu uczył się w technikum w Zakopanem, a potem w sekcji lutniczej Akademii Muzycznej w Poznaniu. - W muzyce profesjonalnej nie korzysta się z instrumentów produkowanych fabrycznie - mówi. - Bo kunszt lutnika, jego sposób opracowania sklepienia, dobór materiału, wyciągnięcie rysunku drewna słychać później w muzyce.

Adres: plac Teatralny 1

W "Magazynie Stołecznym":

Egipskie mumie są badane tomografem, mają endoskopię i pobierane odciski palców. Doktoranci z UW prowadzą największe na świecie tego typu badanie

Warszawo, po co ci te wieżowce i samochody? - pyta amerykański politolog David Ost, badacz polskiej transformacji i autor książek o "Solidarności"

Pionierzy z Żoliborza i Wiedźmin. Historia polskich gier komputerowych i quiz dla graczy

Czytaj wszystkie teksty z "Magazynu Stołecznego".
Dołącz do nas na Facebooku.