Czarno-biała Warszawa na zdjęciach Tadeusza Rolkego [GALERIA]

To nie jest reklama Centrali Rybnej, choć to zdają się sugerować wielkie litery CR. Ciężarówkę przytłacza groteskowa ryba, z której został tylko łeb i ości. Spoczywa na postumencie o kształcie okrągłej puszki. - To parada studentów Akademii Sztuk Pięknych - wyjaśnia Tadeusz Rolke.

W tle straszą żelbetowe ruiny po przedwojennej siedzibie PKO na rogu Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej. Uwiecznił je Leopold Tyrmand w ?Złym?, tu odbyła się odprawa chuliganów zakrapiana wódką. Na ruinach PKO w 1955 r. zawisł najbardziej znany plakat antywojenny autorstwa Tadeusza Trepkowskiego z zarysem wielkiej bomby lotniczej i napisem ?Nie?. To była dekoracja na V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów.

Fascynujące zdjęcie ścisłego centrum Warszawy. Tadeusz Rolke zrobił je z jednej z kamienic przy Alejach Jerozolimskich w stronę Emilii Plater. W miejscu dzisiejszego Dworca Centralnego w latach 1952-54 działał tylko dworzec tymczasowy dla pociągów podmiejskich. Perony znajdowały się w wykopie, na poziomie ulicy stanęły drewniane pawilony.

Trotuary na pierwszym planie są równe, zieleń urządzona, drzewka posadzone, ławki rozstawione, działa przejście podziemne prowadzące na ?wyspę nowego, wspaniałego świata?, czyli w sąsiedztwo Pałacu Kultury i Nauki (Rolke go nie lubi, nie pokazał nawet kawałka gmachu).

Sznury postaci ludzkich przemieszczają się w stronę Jerozolimskich i Marszałkowskiej. Przy Emilii Plater stoi gromada autobusów, bo tam była wtedy jedna z największych pętli w mieście. Olbrzymia bryła kamienic dominuje w rejonie Złotej i Sosnowej, tam powstało centrum handlowo-rozrywkowo-biurowe Złote Tarasy. Ciekawie wyglądałoby nałożenie tego zdjęcia ze współczesnym z sekwencją wysokich budynków: apartamentowca Złota 44, hotelu InterContinental, Warszawskiego Centrum Finansowego.

Zieleni jeszcze nie widać, ani oczka wodnego w Parku Morskie Oko przy ul. Spacerowej. W obniżeniu terenu pasą się kozy. Po chwastach i trawie nie ma już śladu. Można przypuszczać, że kozy z głodu zaczęły też podskubywać ?siding? z komórki obłożonej tekturą falistą. Najważniejsza jest postać siedzącej, pilnej uczennicy w fartuszku szkolnym. Pogrążona w lekturze nie słyszy zapewne jadącego w dół Spacerową tramwaju z pasażerami tworzącymi tzw. winogrona przy drzwiach, bo nie mieszczą się w środku. Tramwaj przez Sadybę dojeżdżał do Wilanowa.

Tadeusz Rolke w czasie okupacji mieszkał w Warszawie w kamienicy przy Kredytowej 10 m. 13. Początkowo robił zdjęcia we wnętrzach, w domu. Potem postanowił uwiecznić swoją ulicę. Na pierwszym planie stoi dorożka, za nią, w głębi widać kamienicę frontową (Kredytowa 10). Na parapecie stoi kobieta i myje na zewnątrz lufcik. - Jest wiosna 1944 r. Za kilka miesięcy po Powstaniu Warszawskim zostaną ruiny - wspomina fotografik.

W najbardziej ponurym okresie PRL-u, bo w stanie wojennym, Tadeusz Rolke, który właśnie wrócił z emigracji z Niemiec został poproszony, by zrobić fotoreportaż o Tadeuszu Konwickim.

- W 1982 r. redaktor z działu kultury tygodnika ?Stern? zachwycił się przetłumaczoną na niemiecki książką ?Wniebowstąpienie?. I zamówił zdjęcia Konwickiego - wspomina Rolke.

Fotografik ustawił pisarza m.in. na kamiennej trybunie na placu Defilad z Pałacem Kultury i Nauki. Wydaje się przytłoczony ?darem Sowietów?. Konwicki wygląda na bardziej rozluźnionego w stoisku z butami w Domach Towarowych ?Centrum?. Ogląda brzydkie i drogie półbuty za 1200 zł. Pisarz niczego nie kupił i łatwo domyślić się dlaczego. Nie miał kartek, być może także tyle gotówki. Nad półkami widnieje bowiem cichy bohater drugiego planu, duża tablica z napisem: ?wyłącznie na talony ze stołecznego województwa warszawskiego?. W schyłkowym PRL-u buty to był produkt reglamentowany.

Przygnębiające ruiny tzw. Dzikiego Zachodu, czyli zniszczonej w czasie wojny zachodniej części centrum Warszawy i przez lata nieodbudowywanej. W podobnej scenerii rozgrywał się serial ?Do przerwy 0:1? nakręconego na podstawie książki Adama Bahdaja. Niczym przybysz z obcej planety w tle majaczy sylweta Pałacu Kultury i Nauki. - To wielkie nieszczęście Warszawy, symbol sowietyzmu. Ohyda - uważa Tadeusz Rolke.

Fotografik omijał socrealistyczny gmach tak długo, jak tylko mógł. Kiedy został zwolniony z więzienia po śmierci Stalina (siedział za kratami jako polityczny), dostał etat w tygodniu ?Stolica?. Musiał się przełamać i zbliżyć do ?daru Stalina?, by zrealizować zamówione zdjęcia.

Elegantka w chustce na głowie w kropki sprawdza godzinę (ukochany się spóźnia?). Stoi na Świętokrzyskiej, w tle widać dawny Prudential. - To był piękny budynek. Podobno dlatego, że jego stalowa konstrukcja była nitowana, a nie spawana, tak dobrze przetrwał ostrzał i bombardowania w czasie Powstania Warszawskiego - mówi Tadeusz Rolke.

Uważa, że powojenna odbudowa i socrealistyczne detale zeszpeciły jego architekturę.

W głębi widać budowę Narodowego Banku Polskiego.

Narożnik placu Powstańców Warszawy z ulicą Warecką. Trwa budowa ogromnej części biurowej kompleksu Narodowego Banku Polskiego według projektu prof. Bohdana Pniewskiego z 1947 r. Gmach w rzucie przyjmie kształt litery ?H?. Wzdłuż Wareckiej pomiędzy widocznymi na zdjęciu budynkami powstanie jeszcze trzypiętrowy łącznik określany jako społeczno-gospodarczy, m.in. z mieszkaniami służbowymi.

Realizacja tej części siedziby NBP zakończyła się dopiero w 1957 r. Teren placu budowy za drewnianym płotem i domkiem z dwuspadowym dachem dopiero w latach 70. został od strony placu Powstańców Warszawy szczelnie wypełniony niskim blokiem z salami operacyjnymi. Z powodu kształtu i ciemnej fasady będzie nazwany ?trumną polskiej złotówki?.

W miejscu długiego i piętrowego baraku stoi teraz nowa część hotelu Gromada.

Prawdziwa gratka dla miłośników komunikacji szynowej. Tadeusz Rolke uchwycił na jednym zdjęciu robionym w Alejach Jerozolimskich (w tle przedwojenny gmach Bank Gospodarstwa Krajowego) aż trzy różne modele tramwajów. Wagon po środku typu A to już prawdziwe muzeum techniki. Produkt niemiecki. Zaczął jeździć po Warszawie w 1908 r., gdy zelektryfikowano sieć tramwajową. Początkowo motorniczemu wiał wiatr w oczy, zacinał śnieg. W latach 20. pomost na przedzie obudowano i oszklono, by poprawić warunki pracy i bezpieczeństwo kierujących.

Najbliżej BGK (w głębi) widać wagon typu LW. W latach 20. produkowany we Wrocławiu w zakładach Linke-Hoffman-Werke. Pierwsze ?zdobyczne? egzemplarze trafiły do Warszawy w 1949 r.

Na pierwszym planie stoi wagon typu K z końca lat 30. Stołeczne władze zamówiły je przed wojną w Gdańsku i Chorzowie, ukradli je Niemcy. Takie składy jeździły w czasie wojny ulicami Berlina, stąd nazywano je berlinkami. Pierwsze odzyskane wagony wróciły do Warszawy już w 1945 r.

Trudno uwierzyć, że Krakowskie Przedmieście (na zdjęciu z hotelem Bristol) było aż tak ruchliwą arterią, a piesi musieli przemykać przy budynkach. W asfaltowej nawierzchni szerokich jezdni widać tory tramwajowe. Tramwaj jeździł tędy ?od zawsze?. Początkowo od 1866 r. był konny, od 1908 r. elektryczny. Składy przestały tędy kursować pod koniec lat 40. Są za to trolejbusy z charakterystyczną numeracją linii od 50 w górę (stąd używane w tamtym czasie znienawidzone przez kobiety określenie ?wiek trolejbusowy?). Linia 53 od 1948 r. pokonywała trasę z Dworca Gdańskiego, Miodową, Krakowskim Przedmieściem, skręcała w Traugutta na wprost bramy Uniwersytetu Warszawskiego, Kredytową, Jasną, Bracką do pl. Trzech Krzyży, alejami Ujazdowskimi i potem w dół Górnośląską do zajezdni na Łazienkowskiej.

Ostaniec powstańczy ze znakiem Polski Walczącej, dziś nieopodal tego miejsca przebiega Trasa Łazienkowska i stoi dom studencki Riviera.

W tej części miasta przy Polnej 26/28 Giovanni Giacomo Lardelli zbudował w 1907 r. fabrykę czekolady i pracownię cukierniczą Chocolaterie Suisse. W latach 20. przy Polnej 30 stanęła ogromna rotunda z cukiernią. Wojciech Herbaczyński w książce ?W dawnych cukierniach i kawiarniach warszawskich? opisywał ją tak: ?Kafelków w niej było ile się zmieści, lustra, palmy, estrada koncertowa, tarasy, wielka sala, pełna gala. Zaglądało tu wielu koniarzy z pobliskiego toru na Polu Mokotowskim, a pozatem wszyscy amatorzy dobrych ciastek i dobrej kawy?.

Polska Walcząca jest wymalowana właśnie na pozostałości rotundy Lardellego.

W latach 50. nad brzegami Wisły toczyło się bujne życie. Wesołe miasteczko zajęło teren, na którym - po południowej stronie mostu Poniatowskiego - w latach 70. powstanie ślimak łączący przeprawę z Wisłostradą.

Na tym zdjęciu nowy i jasny Pałac Kultury nie jest najważniejszy. Ani piękne panie czy sam Tadeusz Rolke, którego uwiecznił kolega Eustachy Kossakowski. - Tu najważniejsze są przepiękne skutery lambretta. Były piekielnie drogie. Sprzedawali je na Śląsku w specjalnych sklepach tylko dla górników. Ale nie było popytu, dlatego trafiły w końcu na rynek. Lambretta były kilka razy droższa od osy. Musiałem ją mieć, bo jest ładna i wszyscy ją znali z włoskich filmów - wspomina Rolke.

Budowa osiedla Koło II na Woli dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM) według projektu Heleny i Szymona Syrkusów. Stanęło po sąsiedzku z przedwojennym osiedlem TOR (Towarzystwa Osiedli Robotnicznych).

Nowa zabudowa była gotowa w latach 50. W tle widać dawną górę gruzu. Jest obsypywana ziemią. Jeszcze w latach 60. potrafiły się tlić wywożone tu śmieci. Teraz nie ma po nich śladu. W tym miejscu pomiędzy ulicami Deotymy, Górczewską, al. Prymasa Tysiąclecia i Czorsztyńską rozpościera się blisko 20-hektarowy Park Moczydło. Na górce zimą jest stok saneczkarski, kiedyś działał też wyciąg narciarski.

Surrealistyczne zdjęcie reklamowe. Modelka stoi na tarasie Centralnego Domu Towarowego (później Smyk) i prezentuje bardzo pożądane dobra materialne. Albo takie, które akurat stały na półce.

Bazar na Polnej zaczął działać po II wojnie światowej. Prawdziwy rozkwit przeżył w latach 50., a potem w czasie największego kryzysu gospodarczego w latach 80. To był bazar lepszy, ceny wyśrubowane, oferował także towar z importu. Nic więc dziwnego, że tu właśnie zaopatrywali się dyplomaci, także na wiosnę, kiedy nowalijki były drogie. Na krążowniku szos widać tabliczkę CD.