25 sierpnia 1526 roku król Zygmunt Stary uroczyście wjechał na Zamek książęcy w Warszawie, obejmując należne mu prawem Mazowsze. Trzy lata później dzielnicę przyłączono do Królestwa Polskiego. Za kolejnego monarchy Zygmunta Augusta na przełomie 1556 i 1557 roku na zamku odbył się pierwszy warszawski sejm koronny. To z tego czasu pochodzą zrekonstruowane obecnie herby odkryte w 1921 roku na gotyckich murach tak zwanego Dworu Wielkiego na Zamku.
Wymalowano je na zaprawie wapiennej. Orzeł Biały to herb Korony z przeplecionym monogramem królewskim S.A.(Sigismundus Augustus). Poniżej litewska Pogoń i czerwona tarcza habsburska z białym pasem - herb królowej Katarzyny Rakuszanki, trzeciej żony ostatniego z Jagiellonów.
JACEK MARCZEWSKI
Kolumna Zygmunta to symbol Warszawy i pierwszy świecki pomnik w naszym mieście wzniesiony w latach 1643-1644. Jego projektantami są Augustyn Locci i Constantino Tencalla, odlew rzeźby z brązu wykonał Daniel Tym. Wystawiony z inicjatywy króla Władysława IV upamiętniał jego ojca Zygmunta III Wazę, był też jednym z elementów pomyślanego z rozmachem Forum Wazów. Ponad partią cokołową, na której wsparta jest kolumna rozkładają swe skrzydła cztery orły. Nie są dokładnym odwzorowaniem godła Rzeczypospolitej. Takie - z orłami koronnym, litewską pogonią i snopkiem Wazów - dostrzeżemy poniżej na jednej z tablic fundacyjnych.
JACEK MARCZEWSKI
Został wzniesiony w latach 1681?1696 dla króla Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery według projektu Augustyna Locciego. Autorem dekoracji rzeźbiarskiej z lat 1677-1679 jest Andreas Schlüter.
Królewski Orzeł szybujący ponad oknem apartamentów królowej Marysieńki Sobieskiej jest godłem Korony. Litewska Pogoń pędzi zaś ponad jednym z okien apartamentów króla Jana III. Zarówno Orzeł jak i Pogoń osłaniają się złocistą tarczą. Tarcza jest aluzją do rodowego herbu Sobieskich - Janina.
Aż w dwóch miejscach ujrzymy orła na elewacjach kamienicy Metrykantów Koronnych. Okaleczone oryginalne godło z datą 1718, przeniesione zostało w trakcie powojennej odbudowy nad wejście od strony podwórka. To nad portalem od ulicy jest powojenną rekonstrukcją i pochodzi z czasów odbudowy zabytku. Data 1718 upamiętnia czas budowy trzypiętrowej kamienicy w miejscu starszego budynku. Kartusz z orłem zamurowany został w 1840 r. i odkryto go dopiero w czasie remontu fasady w 1909 r. Jego odsłonięcie było w tamtym czasu manifestacją patriotyczną. Do odbudowy przystąpiono w 1952 r. Zakończono rok później na święto 22 lipca 1953 r. (według projektu Stefana Karasińskiego).
JACEK MARCZEWSKI
Barokowy, płaskorzeźbiony orzeł widnieje na fasadzie kamienicy Johna - bodaj najpiękniejszej z rokokowych kamienic warszawskich. Powstała w czasach saskich i przypominała kamienice w Dreźnie. Orzeł widoczny na obrazie Bernarda Bellotta zwanego Canalettem z lat 1767-1768 w kolejnym stuleciu został usunięty z budynku. Nie powrócił nawet po tym jak w 1911 r. z inicjatywy Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości przywrócono rokokowy charakter elewacji. Orła odtworzono dopiero w trakcie powojennej odbudowy kamienicy ukończonej w 1949 r. zgodnie z projektem Włodzimierza Wapińskiego i Kazimierza Thora. Elewacje kamienicy Johna są jedną z najlepszych i zarazem najbardziej wiernie dokonanych rekonstrukcji w powojennej Warszawie.
JACEK MARCZEWSKI
Dwa groźne orły o rozpostartych do lotu skrzydłach przenikliwie lustrują przechodniów podążających Krakowskim Przedmieściem. Strzegą wejścia do siedziby ASP, dawnego pałacu Czapskich. Kiedyś towarzyszyły im jeszcze alegoryczne wyobrażenia czterech pór roku.
Orły usiadły na bramie pałacowej w trakcie przebudowy rezydencji dla Tomasza Czapskiego, starosty knyszyńskiego, magnata majętnego i oszczędnego, lokującego ongiś pieniądze na kontach weneckich banków. Jadwiga Mieleszko, autorka książki o pałacu pisała że Czapski w młodości zasłynął z okrucieństwa znęcając się nad ludźmi, za co niejednokrotnie skazywany był na kary grzywny. Trzeba przyznać że do dziś orłom dumnie podtrzymującym kartusze z herbami nie patrzy z oczu przyjaźnie. Rzeźby mocno już zniszczone, w roku 2014 zostały poddane konserwacji. Wykorzystano przy tym bezpieczną dla zabytku metodę laserową.
Fasadę świątyni zaprojektował Chrystian Piotr Aigner i Stanisław Kostka Potocki w latach 1786-1788.
Stiukowa płaskorzeźba orła z rozłożonymi skrzydłami w wieńcu laurowym po upadku Powstania Styczniowego została odbita i zastąpiono ją okrągłym obrazem św. Anny, namalowanym na blasze przez Antoniego Murzynowskiego. Klasycystycznego orła przywrócono dopiero w 1970 roku, po usunięciu obrazu i rekonstrukcji dokonanej przez architekt Beatę Trylińską.
WALDEMAR GORLEWSKI
Po ponad 170 latach na fasadę pałacu Mostowskich wrócił orzeł zwalony przez Rosjan po upadku Powstania Listopadowego. Dwutonowa rzeźba z piaskowca stanęła w przededniu Święta Konstytucji 3 Maja 2006 r. Do jej ustawienia użyto 50-tonowego dźwigu. Jak dokładnie wyglądała przed 1830 r. pewności nie mamy. Autorem współczesnej, stylizowanej na klasycystyczną sprzed 1830 r. jest konserwator i rzeźbiarz Paweł Pietrusiński. - Na podstawie dostępnej ikonografii wiedzieliśmy, że w dobie konstytucyjnego Królestwa Polskiego attykę wieńczyła rzeźba orła białego o rozłożystych skrzydłach, jednak przekazy były zbyt skromne, by ustalić szczegóły - opowiadał mi konserwator.
Odtworzona rzeźba stanęła na attyce wieńczącej fasadę klasycystycznego pałacu Mostowskich, przebudowanego przez Antonio Corazziego w 1823 r. - Przez lata pusta attyka sprawiała wrażenie niedokończonej. Jednak orzeł nie wrócił tu ani po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., ani w trakcie powojennej odbudowy zabytku ukończonej w 1949 r. Dopiero ustawienie przed kilkoma laty kwadrygi na attyce Teatru Wielkiego, też zaprojektowanego przez Corazziego, stworzyło precedens - mówił konserwator.
Za inspirację dla nowej figury w zwieńczeniu pałacu Mostowskich posłużył Pawłowi Pietrusińskiemu m.in. wizerunek ptaka z Orderu Orła Białego. Stąd jest to orzeł marsowy, groźny, wsparty na panopliach, czyli ornamencie złożonym z rozmaitych broni. Rozpiętość skrzydeł orła jest na tyle duża, że przed ustawieniem figury trzeba było wzmocnić pałacową attykę specjalną konstrukcją ze stali zaprojektowaną przez dr. inż. Stanisława Karczmarczyka.
Na fasadzie pałacu Mostowskich uważny widz dostrzeże też orły zdobiące fryz pod oknami pierwszego piętra.
W 1869 roku w miejscu zamkniętej Szkoły Głównej Rosjanie powołali bojkotowany przez Polaków Uniwersytet Cesarski z wykładowym rosyjskim. Realizował on zadania rusyfikacyjne. Nowa brama uniwersytecka wzniesiona w 1910 roku miała m.in. bronić dostępu do rosyjskiej uczelni. Powstała według projektu Stefana Szyllera, autorem rzeźb jest Zygmunt Langman. W niszach stanęły figury Ateny - bogini sztuk i mądrości oraz Uranii - muzy astronomii odtworzone dopiero przed kilkunastu laty.
SŁAWOMIR KAMIŃSKI
Złocony orzeł zwieńczył żeliwne wierzeje bramy dopiero po 1915 roku, kiedy to wskrzeszono Uniwersytet Warszawski, założony w 1816 roku z inicjatywy Stanisław Staszica i Stanisława Kostki Potockiego. Orzeł w szponach trzyma gałązkę oliwną i laurową. Pięć otaczających go gwiazdek to symbole pierwszych pięciu wydziałów - teologicznego, prawa i administracji, lekarskiego, filozoficznego oraz nauk i sztuk pięknych.
Aż osiem płaskich orłów zdobi fasadę Biblioteki Krasińskich. Dwa z boków attyki głównego gmachu bibliotecznego i po trzy w zwieńczeniu bocznych skrzydeł pełniących funkcje kamienic mających pierwotnie przynosić dochód na działalność biblioteki. Niestety orły na skrzydłach po wojnie odpadły pozostały z nich jedynie skrzydlate odciski. (trzy z nich przywrócono jeszcze w latach 90 XX w.) Bibliotekę zaczęto budować w 1912 r. w setną rocznicę wyprawy Napoleona pod Moskwę. Warszawa wciąż była pod rosyjskim zaborem i o umieszczeniu na elewacji polskiego godła nie mogło być mowy. Można było za to umieścić orły cesarskie. I takie są właśnie orły na fasadzie Biblioteki Krasińskich. Nawiązują zarówno do orłów z czasów cesarstwa rzymskiego jak i napoleońskich. Jednak mieszkańcy Warszawy widzieli w nich godła narodowe, podobne do tych jakie Wojsko Polskie na drzewcach sztandarów niosło w 1812 r. podczas pochodu Napoleona pod Moskwę.
Kamienne rzeźby orłów wieńczące gmach dawnego Banku Towarzystw Rolnych zaprojektowano jeszcze przed odzyskaniem prze Polskę Niepodległości. I one bez wątpienia były zawoalowaną aluzją do zabronionego przez zaborców godła narodowego. Oddane niezwykle sugestywnie należą też do najlepszych warszawskich rzeźb architektonicznych początku stulecia.
WALDEMAR GORLEWSKI
Budynek powstał według projektu Mariana Lalewicza.
Aż dwa godła ujrzymy stojąc na placu Wileńskim przed gmachem okręgowej dyrekcji PKP. Pierwsze, w stylu art deco widnieje ponad masywną bryłą zamykającą dziedziniec tej niesłychanie monumentalnej budowli. Brama jest równie masywna. To potężny, wolnostojący portyk wsparty na przysadzistych, doryckich kolumnach. Tarcze po bokach zdobią uświęcone XIX-wieczną tradycją ikonograficzną uskrzydlone koła kolejowe. Tyle, że w nowoczesnym wydaniu.
Drugi orzeł jest bardziej konwencjonalny. Wybito go na metalowym medalionie. I on znalazł się w polu tympanonu nad głównym wejściem do budynku. Stanowi część panoplii, czyli dekoracji złożonej z elementów uzbrojenia. Dekoracja dość zaskakuje w budynku kolejowym - lecz fragmenty słabo zachowanego napisu pod spodem tłumaczą, że w budynku mieściły się też kolejowe instytucje wojskowe w rodzaju Kasy Samopomocy Członków Kolejowego Przysposobienia Wojskowego.
Żaden z orłów zdobiących fasady warszawskich budynków z lat międzywojennych nie dorównuje urodą godłu Rzeczypospolitej Polskiej znad wejścia do gmachu Urzędu Telekomunikacyjnego przy Nowogrodzkiej zaprojektowanego przez Juliana Putermana. Stylizowany orzeł, opracowany w duchu art deco jest dziełem Jana Golińskiego z lat 1928-1934. Remont elewacji budynku sprzed kilkunastu lat odsłonił urodę płaskorzeźby integralnie powiązanej z architekturą budynku i napisem ?TELEFON MIĘDZYMIASTOWY, TELEGRAF, RADJOTELEGRAF. Po wojnie orzeł utracił srebrzystą koronę. Przywrócono ją w latach 90 XX w.
W czasie okupacji dużego reliefowego orła polskiego, zdobiącego potężną stylizowaną ?kolumnadę? zasłoniła ponoć niemiecka "wrona". Był to również orzeł, stylizowany na polową odznakę legionów rzymskich i wsparty na wieńcu wypełnionym swastyką. W tym modernistycznym budynku wzniesionym w duchu "nowego klasycyzmu" mieściła się wówczas osławiona siedziba Gestapo. Po wojnie godło Rzeczypospolitej odsłonięto. Był to też jeden z nielicznych, przedwojennych orłów warszawskich które po 1945 roku jakimś cudem nie postradały korony. Jest dziełem rzeźbiarza Karola Thorka.
JACEK MARCZEWSKI
Gmach wybudowany według projektu Lwa Rudniewa z zespołem, oddany do użytku w 1955 roku.
Wyryte w granicie godło Polski Ludowej na trybunie rządowej przed Pałacem z 1955 roku wyobraża socjalistyczno-piastowskiego orła bez korony. Trybuna wyposażona w podziemne zaplecze przeznaczona była do odbierania defilad. Wykorzystywana była wszakże dość rzadko.
Ogromna tarcza z orłem piastowskim na fasadzie akademika góruje ponad Placem Narutowicza podobnie jak wieża pobliskiego kościoła. Jednak na przedwojennych fotografiach na fasadzie akademika nie ma jeszcze ogromnej tarczy z godłem RP. Umieszczono ją dopiero po wojnie, a samemu godłu brak finezji tak charakterystycznej dla orłów na przedwojennych gmachach. Być może przez przeoczenie albo z braku pieniędzy orzeł wciąż pozbawiony jest korony. Na dodatek czerwień z tarczy płowieje i wykrusza się coraz bardziej.
ŁUKASZ ZANDECKI
Gdyby nie zainteresowanie developera wznoszącego obok wielki apartamentowiec mieszkalny samotna kolumna wyrastająca przez lata z pola kapusty zapewne leżała by już zwalona. Jej głowicę zdobi wzbijający się do lotu orzeł. Dla inwestorów "Rezydencji Pod Orłem" ten zapomniany monument okazał się atrakcyjnym elementem identyfikacji i zarazem symbolem budynku - przekonującym o niezwykłości i magii tego miejsca. Odbudowano ją całkiem niedawno, bo w latach siedemdziesiątych na tyle jednak marnie, że po kilkunastu latach ponownie się rozpadła. Nowe życie otrzymała dopiero w latach 90. Dziś, gdy wzdłuż Bukowińskiej stanęły kolejne mrówkowce kolumna, kiedyś dominowała nad okolicą - zdaje się być maleńka, prawie niezauważalna.
BARTOSZ BOBKOWSKI
Gmach zaprojektowali Marek Budzyński i Zbigniew Badowski z zespołem w latach 1996-1999.
W holu budynku, na tle szklanej ściany otwierającej się na przesmyk w miejscu dawnej ulicy Nowiniarskiej ujrzymy chyba najbardziej niezwykłe wyobrażenia godła państwowego. Orzeł zaprojektowany w pracowni Marka Budzyńskiego i Zbigniewa Badowskiego jest szklany. Zresztą szklane, niemal kryształowe wnętrza tej monumentalnej budowli wyrażają idee przejrzystości mieszczących się tu instytucji sądowych
SŁAWOMIR KAMIŃSKI
Projekt pomnika: KAPS Architekci i rzeźbiarz Maciej Aleksandrowicz.
Rząd czterech orłów - identycznych jak te na czapkach wojskowych wyryto na murze stanowiącym tło dla pomnika. To też najnowsze orły w przestrzeni Warszawy. Pomnik stanął tuż obok odremontowanego, ceglanego budynku dawnych koszar pułku Keksholmskiego - dziś mieszczącego Centrum Weterana Działań Poza Granicami Państwa w Warszawie. To w gruncie rzeczy bardzo smutny pomnik. Na ścianie widnieją tabliczki z nazwiskami żołnierzy poległych po drugiej wojnie światowej w zagranicznych misjach. Najwięcej w Afganistanie i Iraku. To co przeraża, to świadomość, że na ścianie wciąż jest mnóstwo miejsca na nowe nazwiska. Chciałby się by miejsca te pozostały na zawsze puste.
FRANCISZEK MAZUR
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze