Homer warszawskiej ulicy i jęzora. Mapa miejsc Stefana Wiecheckiego "Wiecha"

27 lipca mija 38 lat od śmierci Stefana Wiecheckiego 'Wiecha', dziennikarza, felietonisty, pisarza i satyryka, którego Julian Tuwim nazwał 'Homerem warszawskiej ulicy i warszawskiego jęzora'. W swoich tekstach używał języka inspirowanego miejską gwarą stolicy. Powtarzał zwroty zasłyszane na Kercelaku, na Pradze, w Sądzie Grodzkim, wymyślał też własne.

Po śmierci 'Wiecha' jego imieniem nazwano Pasaż Śródmiejski na tyłach Domów Towarowych 'Centrum' i skwer na Targówku przy Teatrze Rampa. Z miejsc związanych z pisarzem najczęściej wymienia się kamienicę przy ul. Stalowej 1 na Nowej Pradze, choć Wiechecki mieszkał w niej tylko przed wojną. A może miłośnikom twórczości 'Wiecha' łatwiej go sobie wyobrazić na 'szemranej' Pradze, niż eleganckiej Saskiej Kępie, gdzie autor 'Cafe Pod Minogą' mieszkał w latach 40., 50. i 60. Adresy jego domów, szkół, teatrów i redakcji rozrzucone są zresztą po całym mieście. Odnajdźmy te najważniejsze.

W jego sąsiedztwie stał dom, w którym 10 sierpnia 1896 r. urodził się Stefan Wiechecki 'Wiech'. Był jednym z sześciorga dzieci Ludwiki z Czarniawskich i Teodora Wiecheckiego, właściciela sklepu wędliniarskiego przy Marszałkowskiej. Kościół to teren słynnej reduty powstania listopadowego. W czasie szturmu wojsk carskich broniła jej załoga pod dowództwem gen. Józefa Sowińskiego.

W końcu XIX w. rodzina Wiecheckich przeprowadziła się do centrum miasta. Ulica Wielka biegła równolegle do Marszałkowskiej, dziś w tym miejscu jest pl. Defilad. 'Kamienica przy Wielkiej 45 była wielką skrzynią czynszową, zamieszkiwało ją ze stu chyba lokatorów, obdarzonych przez los licznym przychówkiem, stanowiącym (...) utrapienie miejscowego dozorcy, stylowego warszawskiego ciecia, zwanego poufale Wacuś Pijus.' - wspominał 'Wiech' w 'Piąte przez dziesiąte'.

W wieku 12 lat Stefan debiutował na łamach czasopisma 'Wiarus' opowieścią o pisarzu konającym z głodu. Niedługo potem rodzina Wiecheckich znów się przeprowadziła: do domu na rogu Chłodnej i Przyokopowej w sąsiedztwie nieistniejącego dziś targowiska Kercelak. 'Na tym wielkim placu, pełnym bud, budek, straganów, klatek z gołębiami i stoisk z psami, przysłuchując się rozmowom handlowców z kupującymi, poznałem tajniki i niuanse tej szemranej mowy' - czytamy w jego autobiografii.

Budynek gimnazjum nie istnieje, został zniszczony w czasie wojny. 'Wiech' uczęszczał tu od 1907 r. Miał świetnego polonistę - Norberta Barlickiego. Zachęcał on Stefana do pisania miejską gwarą, którą uważał za ludowy język warszawski. Wiechecki poczuł się tu literatem i zapuścił lwią czuprynę. Nie spodobało się kierownictwu szkoły i pod eskortą odprowadzony został do fryzjera. Został też członkiem stałej amatorskiej trupy pod nazwą Teatr Popularny, gdzie awansował na drugiego amanta i grywał pod pseudonimem Stefan Gozdawa. Tu poznał Leokadię Fałdowską, kilka lat później została jego żoną.

'Ten nadmiar zajęć teatralnych powodował, że na mozolne studiowanie programu gimnazjalnego czasu miałem niewiele. Toteż niektóre ciekawsze klasy powtarzałem' - przyznał Stefan Wiechecki. Jego kolegami z gimnazjum byli m.in.: przyszły prymas Polski Stefan Wyszyński i przyszły dyrektor Muzeum Narodowego Stanisław Lorentz. W Gimnazjum Górskiego Wiechecki oblał maturę, zdał ją w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza. Dziś mieści się w nim Zespół Szkół im. Felicjana Konopczyńskiego.  

W 1916 r. Wiechecki zaciągnął się do I Brygady Legionów Polskich. Potem przeszedł do cywila, ale nie na długo. Już w 1920 r. wstąpił do Wojska Polskiego, żeby bronić kraju przed nawałą bolszewicką. Z wojny wrócił z Krzyżem Walecznych i znalazł posadę referenta w wydziale prasowym Polskiego Czerwonego Krzyża. Ten stuletni dziś dom istnieje nadal.

Ta czteropiętrowa kamienica stoi do dziś. Zaraz po ślubie w 1923 r. w domu tym zamieszkało młode małżeństwo Wiecheckich. Stefan i Irena wynajmowali tu pokój z kuchnią.

Urzędnikiem PCK Wiechecki nie był długo. Dzięki pomocy finansowej ojca wynajął salę kina Europa na Woli w nieistniejącej dziś kamienicy przy ul. Wolskiej 32. Urządził tu własny teatr, nazwał go Popularny na cześć dawnej sceny z Kaliksta. Teatr grał bulwarowe farsy i sensacyjne melodramaty. Porządku pilnowała samozwańcza straż złożona z gangsterów Taty Tasiemki z Kercelaka. Teatr upadł w 1926 r.

Po porażce w teatrze Wiechecki postanowił zostać dziennikarzem. Trafił do bulwarówki 'Kurier Czerwony', gdzie podpisywał teksty pseudonimem 'Wiech'. Publikował też w innych tytułach tego samego wydawcy - Prasa Polska. Np. w 'Dzień Dobry' prowadził rubrykę 'Dobre Rady Józefa Gawędy' dla zawiedzionych w życiu i miłości. Koncern Prasa Polska szybko się rozrósł i wprowadził do nowoczesnej siedziby przy ul. Marszałkowskiej 3/5/7. 'Wiech' pracował tu aż do wybuchu wojny. Po wojnie w budynku ulokowało się 'Życia Warszawy', do którego też pisał felietony.

Jako dziennikarz bardzo dobrze zarabiał, więc z żoną przeprowadzili się do większego mieszkania w kamienicy przy ul. Stalowej 1. Ich nowe rodzinne gniazdko miało trzy pokoje, kuchnię i nowoczesną łazienkę. Do epoki 'wiechowej' na Nowej Pradze należała np. zbitka słowna: 'Przepraszam, aczkolwiek niewątpliwie!'.

Szybko 'Wiech' zaczął pisać sprawozdania sądowe. Ich bohaterami byli prości ludzie mówiący gwarą. Sądy miały swoje oddziały w różnych lokalizacjach, m.in. w kamienicy przy Trębackiej, róg Nowego Światu (dziś stoi tu powojenny budynek Ministerstwa Kultury z kinem Kultura). 'Można tam było usłyszeć prawdziwe perły warszawskiego wysłowienia. (.) Zwracano się do sądu per >Wysoka Eksmisjo czy >Wysoka Proceduro.' - wspominał.

Gdy wybuchła wojna Wiecheccy z córką Alicją mieszkali na Pradze przy ul. Zygmuntowskiej w eleganckiej kamienicy z lat 30. We wrześniu 1939 r. wyjechali do Lublina, w połowie października wrócili do Warszawy, ale z mieszkania zostali wysiedleni przez Niemców. Przeprowadzili się wtedy na Saską Kępę do domu przy ul. Lipskiej 30.

Gdy wybuchło powstanie warszawskie, 'Wiech' z żoną i córką był na Starym Mieście. W mieszkaniu przy ul. Podwale spali na materacach rozłożonych na podłodze. 'Wiech' pisał tu felietony do gazetki 'Powstaniec'. Gdy na początku września 1944 r. Niemcy zdobyli Stare Miasto, popędzili Wiecheckich razem innymi cywilami do obozu przejściowego w Pruszkowie. 'Wiech' dostał się do obozowego szpitala, żonę i córkę Niemcy wywieźli do Ravensbuueck.

Do Warszawy pisarz wrócił już w styczniu 1945 r. Po skutej lodem Wiśle przeszedł na Saską Kępę. Dom przy ul. Lipskiej był cały, dzielił go wówczas ze szpitalem polowym. Zaczął pisać do 'Życia Warszawy', 'Kuriera Codziennego', 'Expressu Wieczornego. Tu wróciły z obozu żona i córka.

W 1963 r. Wiecheccy przeprowadzili się do willi. Decyzja okazała się jednak nienajlepsza. 'Wiech' w jednym z wywiadów mówił: 'Tak się przyzwyczaiłem do wody i błota na nie zbudowanej i nigdy nie wysychającej ulicy Dąbrówki, gdzie mieszkam, że trudno byłoby mi żyć bez moczarów chociażby dwa tygodnie'.

Pod koniec listopada 1978 r. zmarła w nim pani Irena. Pisarz przeżył żonę niecałe siedem miesięcy. Jego ostatnie dni opisał Tadeusz Wittlin w książce 'Nad szarej Wisły brzegiem...': 'W dniu 26-tym lipca 1979-go roku, o godzinie 3.30 popołudniu zjadł lekki posiłek i w ciszy szpitala zapadł w drzemkę. Zasnął, by więcej się nie obudzić. Tak odszedł na zawsze porucznik Pierwszej Brygady Legionów, kustosz podmiejskiej gwary i arcymistrz swoistego żartu, pisarz pełen radości i pogody ducha Stefan Wiechecki - Wiech, a wraz z nim zgasł beztroski uśmiech barwnej, uroczej Warszawy'.

Biegnący równolegle do ul. Marszałkowskiej deptak na tyłach Domów Towarowych Centrum powstał w latach 60. jako część Ściany Wschodniej. Zaczyna się przy Rotundzie PKO (obecnie rozebranej) a kończy na ul. Sienkiewicza. Z początku nazywał się Pasażem Śródmiejskim. Obecnie nosi imię Stefana Wiecheckiego 'Wiecha', który niedaleko stąd - po drugiej stronie ul. Marszałkowskiej - mieszkał w dzieciństwie.

Znajduje się na Targówku, między ulicami Kołową, Remiszewską, Ossowskiego i Handlową. Powstał w latach 1961-63 jako zieleniec przy budynku osiedlowego Domu Kultury mieszczącego dziś Teatr Rampa. Patron skweru nigdy wprawdzie na Targówku nie mieszkał, ale z tych okolic pochodzili bohaterowie jego felietonów: Teofil Piecyk, Walery Wątróbka, Gienia Wątróbkowa, szwagier Piekutoszczak, Maniuś Kitajec.