Pawilon Cepelii, stadion Polonii, kino Relax, "Szpiegowo"... Nowe, warszawskie zabytki [GALERIA]

Powstał w 1966 r., zaprojektował go znakomity architekt Zygmunt Stępiński, współprojektant Trasy W-Z i MDM-u, autor Kina Skarpa,  i tzw. Ochabówki, czyli, luksusowej willi przy ul. Rajców, na skarpie Nowego Miasta. Stworzył budynek-witrynę, z lekką konstrukcją ze stali i aluminium, przestrzennymi wnętrzami i tak dużymi przeszkleniami, jakie były możliwe przy ówczesnej technologii. Doprawił to szczyptą luksusu: elewację wykończył ręcznie wypalanymi ceramicznymi płytkami w kolorze turkusu. Autor Stanisław Kucharskiego, ozdobił je zgeometryzowanymi wzorami. Każda była inna, niepowtarzalna.

Pawilon od lat pokryty jest grubą skorupą reklam. Dlatego mało kto wie, jak naprawdę wygląda.

Do użytku został oddany w 1970 r. Jest częścią układu urbanistycznego Ściany Wschodniej, którą studium zagospodarowania miasta określa jako dobro kultury współczesnej.  Jest nieczynne od ponad dekady. Ostatni seans obył się tu w październiku 2006 r. W 2006 r. kontrolowana przez mazowiecki samorząd spółka Max-Film sprzedała Relax sieci delikatesów Alma. Jej właściciel liczył, że zbuduje w tym miejscu 185-metrowy wieżowiec. Ratusz się nie zgodził. Potem niższy biurowiec rysował na miejscu Relaksu architekt Jakub Wacławek (syn Zbigniewa Wacławka, który był członkiem zespołu projektującego Ścianę Wschodnią). Była to ekscentryczna, powyginana, szklana piramida. Inwestycja nie doszła do skutku. Obecny właściciel, krakowski biznesmen, chce w tym miejscu budować dziesięciopiętrowy apartamentowiec przypominający kształtem górę lodową, zaprojektowany przez pracownię Moon Studio.

Z zewnątrz tego nie widać, ale budynek obłożony kamienną elewacją zdradzającą nieubłaganie, że powstała w latach 90-tych XX wieku, ma ponad stuletnią "duszę". W latach 1898-99 w tym miejscu stała potężna, bogato zdobiona kamienica Towarzystwa Ubezpieczeniowego "Rosja". Budynek dzięki mocnej konstrukcji przetrwał wojnę. Część powyżej drugiego piętra rozebrano, resztę wkomponowano w nowy budynek. Ponieważ układ okien w sześciu nadbudowanych piętrach był zupełnie inny niż w dwóch zachowanych, te niższe oryginalne zasłonięto specjalną konstrukcją kratownic i ażurowych płyt. Płyty z owalnymi otworami budziły wśród warszawiaków skojarzenia z deskami sedesowymi, dlatego budynek nosił mało przychylny przydomek "sedesowca". "Deski" zniknęły podczas remontu elewacji w latach 90-tych. Od kilku lat właściciel budynku, spółka deweloperska powiązana z bankiem PKO BP przymierza się do zastąpienia przestarzałego budynku nowym obiektem. W 2014 r. przedstawiła koncepcję budowy w tym miejscu dwóch wieże wysokich na 80 metrów, spiętych szklanym łącznikiem. Na poziomie parteru budynek miał być przecięty pasażem handlowo-usługowym na przedłużeniu pasażu Wiecha. Ratusz uznał, że tak wysoka zabudowa w tym miejscu burzyłaby koncepcję Ściany Wschodniej.

Varsavianista Rafał Jabłoński w "Warszawskich historiach" podaje, że wieża lotniska powstała na początku lat 50. ubiegłego wieku. Lotnisko było wojskowe i tajne - plany Warszawy go nie obejmowały, wstęp był oczywiście zakazany, choć mieszkańcy okolicznych osiedli nie mogli nie słyszeć huku odrzutowców, które stamtąd startowały. Z tego lotniska pozostał jeden czynny pas - obecne lotnisko sportowo-sanitarne, drugi zaś stanowi ciąg ulicy Powstańców Śląskich (swego czasu był to po prostu ciąg betonowych płyt, które wytrzymywały ciężar samolotów). Ponoć latało się tam mało "fajnie", bo w pobliżu dość nisko rozciągał się pokaźny drut radiowy. Informacja o tym przewodzie dotyczy okresu do lat 40. - wcześniej tereny te były ponoć sporadycznie wykorzystywane przez lotnictwo carskie, a potem cesarskie - niemieckie i to głównie im utrudniał życie. Słupy, na których się rozciągał, wysadzono w 1945 r - opowiadała  przewodnik Magdalena Senderowska z ekipy Warszawa Historia Ukryta portalowi tustolica.pl.

To dwa połączone bloki o kaskadowej konstrukcji przy ul. Sobieskiego 100, w pobliżu skrzyżowania z Beethovena. Za czasów PRL mieszkali tu pracownicy rosyjskiej ambasady i przedstawicielstw handlowych. W tamtych czasach był to luksusowy kompleks. Budynki powstały na mocy umowy o wymianie gruntów pod przedstawicielstwa handlowe podpisanej z ZSRR w 1974 r. przez ekipę Edwarda Gierka. Strona radziecka dostała wtedy w dzierżawę w Warszawie dziewięć nieruchomości. Strona polska miała otrzymać analogiczne grunty w Moskwie. Nigdy ich nie dostała. Już w 1992 r. MSZ stwierdziło, że Rosjanie użytkują niektóre działki niezgodnie z umowami z lat 70., więc powinny "pilnie być przejęte przez skarb państwa". W 1998 r. warszawski urząd rejonowy wystawił na przetarg pięć z nich. Argumentowano, że skoro Rosja nie jest wpisana do ksiąg wieczystych, urząd może nimi dysponować. Przetarg na Sobieskiego 100 wygrała spółka tajemniczego biznesmena Tadeusza Rusieckiego, który w latach 90. robił interesy z Rosjanami. Po latach władze starostwa powiatu warszawskiego odkryły, że w dokumentach nie ma śladów po tym, że jakiś przetarg się odbył. W latach 90. "Szpiegowo" opustoszało. Od lat bloki straszą powybijanymi szybami i oknami zabitymi dyktą. W ubiegłej dekadzie działał tam tylko nocny klub z bilardem i alkoholem. Mogli z niego korzystać jedynie ci, których wpuściła ochrona. W 2007 r. zamknięto drzwi przed miejskimi urzędnikami, którzy przyszli upomnieć się o niepłacony czynsz. Ochroniarze wyrzucili ich za szlaban i odesłali do ambasady rosyjskiej. Rosyjscy dyplomaci oświadczyli, że przetarg na wydzierżawienie "Szpiegowa" był nielegalny, działka przy Sobieskiego stanowi rekompensatę za zmniejszoną posesję przy ul. Belwederskiej 25 i wykorzystywana jest przez Federację Rosyjską na cele dyplomatyczne. W listopadzie 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie orzekł, że Federacja Rosyjska ma zapłacić skarbowi państwa ponad 7,8 mln zł wraz z odsetkami za bezumowne korzystanie z tzw. "szpiegowa", czyli bloków przy ul. Sobieskiego 100. Pod koniec października zeszłego roku sąd nakazał Federacji Rosyjskiej wydanie tej nieruchomości stronie polskiej.

Jeszcze zanim Biblioteka Narodowa przy al. Niepodległości otworzyła podwoje, już wyglądała na podstarzałą. Projekt konkursowy Stanisława Fijałkowskiego z 1963 r. był kończony w najgorszych kryzysowych czasach: w latach 80. W 2013 r. Dwa lata temu zakończył się rozległy remont gmachu - wymieniono m.in. elewację, wyremontowano toalety, wymieniono instalacje. Potem przystąpiono do rozległego remontu wnętrz.

Ukryty w głębi ogrodów działkowych przy Waszyngtona budynek wygląda jak dworek. Powstał prawdopodobnie w latach 50-tych. Zachwycił miejskich planistów, którzy oglądali ten teren, przymierzając się do podziału planu zagospodarowania 50-hektarowego terenu ogrodów działkowych, żeby umożliwić budowę tramwaju na Gocław. Część z linią tramwajową zostanie uchwalona po uprzedniej korekcie studium (nie blokuje to przygotowań do budowy linii tramwajowej). Dojdzie do niej prawdopodobnie na przełomie 2017 i 2018 r. Tory zajmą pas tylko o szerokości ok. 8 metrów. Pozostała część pasa zostanie przeznaczona na rodzaj parku linearnego. We wstępnej koncepcji zaproponowano także, by na wysokości ul. Walecznych powstał targ sezonowy, na którym m.in. działkowcy mogliby sprzedawać warzywa i owoce.

Słynny, najdłuższy w Warszawie pozałamywany blok zaprojektowany przez Zofię i Oskara Hansenów. Powstał w 1970 r., zamiarem projektantów było stworzenie osiedla, gdzie korytarze, klatki schodowe i galerie miały sprawiać wrażenie przenikania się przestrzeni. To właściwie 23 bloki połączone w jeden o długości półtora kilometra, meandrujących na ponad 11 hektarach. Jest tu 2330 mieszkań, mieszka tu około 5 tys. ludzi.

Właścicielką gruntu i znajdującego się na nim XIX-wiecznego pałacyku w Al. Ujazdowskich była księżna Róża z Radziwiłłów Światopełk-Czetwertyńska, która przed wojną mieszkała tam z rodziną. Jeszcze po wojnie, gdy w ocalałym budynku mieściło się Polskie Radio, dostawała ona opłaty za wynajem. W 1956 r. PRL i USA podpisały układ, na którego mocy rząd amerykański otrzymał grunt i pałacyk w czasowe użytkowanie na 80 lat, z możliwością przedłużenia. Rząd PRL zobowiązał się m.in. uwolnić rząd USA od roszczeń wobec nieruchomości. Pałacyk zburzono w 1963 r., a na jego miejscu wybudowano modernistyczny budynek dzisiejszej ambasady według projektu pracowni Welton Becket and Associates  z Los Angeles. Nawet urzędnicy stołecznego konserwatora zabytków przyznają, że budynek jest brzydki, ale tłumaczą, że to przykład architektury modernistycznej.

Polonia to drugi najstarszy klub piłkarski w stolicy, a zarazem najbardziej dotknięty przez los. Powstał w 1911 r. Stadion przy Konwiktorskiej z trybunami na 10 tys. widzów zbudowano w 1928 r. W latach 50. do stadionu dobudowano socrealistyczny gmach od strony ul. Bonifraterskiej (dziś są przed nim parking oraz fontanna z rzeźbą sportowca). Polonia od dawna prowadzi rozmowy z ratuszem o rozbudowie stadionu i postawieniu obok biurowców. Ratusz wymógł, by klub ograniczył swoje plany, tak, by ocalała fontanna i plac przed stadionem. Sam socrealistyczny stadion też ma zostać zachowany i włączony w nowy budynek.