16 piętrowy Prudential rośnie w górę. Już w 1929 r. architekt Marcin Weinfeld (współpracujący z arch. Juliuszem Zaleskim) przedstawił kilka wariantów projektu. Niektóre z nich były dość zachowawcze i przypominały socrealistyczną sylwetkę budynku odbudowanego przez niego po wojnie. O ostatecznym wyglądzie wieży zadecydował inwestor. Wybrał wersję najnowocześniejszą i chyba w swej prostocie najbardziej elegancką. Architekt zaprojektował 16 piętrową wieżę od strony Placu Napoleona, pnącą się na wysokość 66 metrów i niższą, sześciopiętrową część od strony Świętokrzyskiej dostosowaną do sąsiedniej zabudowy. Fundament i dwie podziemne kondygnacje miały konstrukcję żelbetową, a wyższe partie budowli niesłychanie starannie opracowany stalowy szkielet konstrukcyjny. Szkielet ten widać dobrze na fotografii. W projektowaniu szkieletu uczestniczył Stefan Bryła, słynny konstruktor, pionier spawalnictwa a także polityk lwowskiej chadecji, w latach 1926-35 poseł na sejm RP. Projekt roboczy konstrukcji pod kontrolą Bryły opracowano w wyspecjalizowanych biurach: 'Towarzystwa Rudzki i Ska' - dla wieży, oraz 'Huty Pokój' dla części niższej. Wielki kryzys sprawił, że realizacja przeciągała się i zakończono ją dopiero w 1934 r.
Plac Napoleona z górującym nad nim wieżowcem Prudential. Architektura tego nowoczesnego gmachu mogła naprawdę zachwycić. Wprawdzie w Antwerpii stał wyższy wieżowiec, ale udekorowany ornamentem art deco, zaś budynek warszawski był pozbawiony ornamentu. To była niezwykle wysmukła, elegancka i nowoczesna wieża. Gładki cokół obłożony został polerowanym czeskim granitem, a główne wejście podkreślał oszczędny w wyrazie portyk. Nad bocznymi wejściami umieszczono brązowe rzeźby z alegoriami handlu i przemysłu dłuta Ryszarda Moszkowskiego. Wieża obłożona była piaskowcem szydłowieckim. Nocą budynek był iluminowany. Prudential szybko stał się przedmiotem dumy Warszawiaków i jednym z symboli miasta. Na ukończenie jego budowy z niecierpliwością czekał właściciel sąsiedniej posesji - Izaak Ajzensztat. Gdy Prudential był już otwarty kategorycznie zażądał zrównania z ziemią wieżowca. Jak się okazało w księdze hipotecznej jego nieruchomości (przy Moniuszki 4) wpisana była służebność światła i widoku obciążająca plac drapacza - wieżowiec zaś zasłonił widok z niektórych okien. Właściciele Prudentialu załagodzili spór płacąc odszkodowanie..
Pomiędzy czerwcem a początkiem sierpnia 1938 r. na dachu wieżowca zainstalowana została charakterystyczna, metalowa konstrukcja masztu telewizyjnego. Podniosła ona wysokość budowli o dobre kilkanaście metrów. Na ostatnim piętrze działała eksperymentalna stacja telewizyjna. Pierwszy program wyemitowała już w październiku 1938. Wtedy przed kamerą wystąpił Mieczysław Fogg. Wyemitowano też film 'Barbara Radziwiłówna'. Kolejna eksperymentalna emisja miała miejsce tuż przez wybuchem wojny 26 sierpnia 1939 r. Wtedy pokazany został film propagandowy Polskiego Radia. Obraz można było oglądać na zaledwie kilku odbiornikach Philipsa rozsianych po mieście.
We wrześniu 1939 r. budynek wielokrotnie trafiły pociski. 18 września w wyniku ostrzału niemieckiego w gmachu wybuchł pożar. Zniszczenia były jednak stosunkowo niewielkie i szybko je naprawiono. W czasie okupacji biura Towarzystwa 'Przezorność' zajęli Niemcy. W podziemiach znalazła się kawiarnia. Zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego powstało w roku 1942. Szeroka akcja propagandowa towarzyszyła wówczas grupie niemieckich linoskoczków 'Camilla', którzy dokonywali ewolucji na linie rozpiętej pomiędzy wieżowcem Prudentialu a domami przy Placu Napoleona i Szpitalnej. Gwoździem programu była jazda na rowerze. Dla Polaków w czasie okupacji przeznaczono rozrywki na najniższym poziomie. Zamknięte były teatry dramatyczne, sale koncertowe, muzea. Otwarte tandetne teatrzyki rewiowe, kina w których wyświetlano szmirowate filmy o miłości. Występy niemieckich cyrkowców wpisywały się w politykę kulturalną okupantów. Jak można się przekonać z fotografii znajdujących się w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego niemieckich popisy cyrkowców obserwowały nie tylko tłumy mieszkańców Warszawy, ale też liczni żołnierze i urzędnicy niemieccy. Przed Prudentialem ustawiono dla nich dziesiątki krzeseł.
Na zdjęciu ulica Świętokrzyska w czasie okupacji. Jej zabudowa niemal zupełnie znikła w wyniku bombardowań we wrześniu 1939 r. Z tej perspektywy nieco surrealistycznie wyglądała górująca nad okolicą wieża Prudentialu.
1 lutego 1944 r., tego samego dnia gdy w Al. Ujazdowskich zastrzelony został kat Warszawy Frantz Kutschera, w Prudentialu żołnierze oddziału dywersji bojowej DB 19 z Kedywu Okręgu Warszawskiego dokonali zamachu na adwokata dr Albrechta Eitnera. Szczegółowo opisał to na łamach 'Stolicy' Władysław Bartoszewski. Oficjalnie Eitner pracował na stanowisku generalnego powiernika nieruchomości pożydowskich i opuszczonych. Miał w mieście opinię 'dobrego Niemca' utrzymującego zażyłe stosunki towarzyskie z Polakami, pomagając im w niejednej skomplikowanej sprawie prawniczej. Jak jednak ustalił wywiad AK był on znakomicie zamaskowanym członkiem niemieckiego kontrwywiadu na Wschodzie. Decyzja o wyroku zapadła już w końcu 1943 r. Albrecht Eitner miał biuro na trzecim piętrze gmachu Prudentialu. Zamachu dokonali Tadeusz Sobczyński 'BaszaI' i Aleksander Ziółkowski 'Ali'. Niemiec zastrzelony został we własnym gabinecie. Ziółkowski, pochodzący z Pomorza był dezerterem z Wermachtu, przeszkolonym przez Niemców w oddziałach spadochronowych. Uważany za jednego z najlepszych żołnierzy DB 129. Poległ jeszcze przed wybuchem Powstania Warszawskiego.
W wyniku niemieckiego ostrzału artyleryjskiego w czasie powstania znów płonął wieżowiec Prudential w Warszawie.
Sekwencja zdjęć Sylwestra Brauna 'Krisa' gdy pocisk uderza w wieżę Prudentialu, i potem gdy opada z niego pióropusz dymu stała się fotograficzną ikoną Powstania Warszawskiego. O okolicznościach zdjęcia przed laty udało mi się rozmawiać z jego autorem podczas wystawy jaką urządził w 1979 r. w siedzibie Kuriera Polskiego przy dzisiejszej ul. Zgoda. Już 1 sierpnia drapacz zajęli żołnierze z batalionu 'Kiliński'. Nie było tu zbyt silnej załogi niemieckiej i walki trwały zaledwie kilka godzin. Na dachu budynku zawisła widoczna z oddali biało czerwona flaga. Uszyta została z prześcieradła i czerwonej poszewki na poduszkę przez Marię Zürn 'Ryskę' i Marię Pohoską. 28 sierpnia 1944 r. Niemcy ostrzeliwali budynek z ciężkich moździerzy. Wtedy to powstała seria zdjęć 'Krisa' Sylwestra Brauna ukazujących eksplozję pocisków i pożar ogarniający wieżę.
- Niemcy walili w okolice Placu Napoleona. Byłem przekonany, że celem ataku stanie się gmach Pudentialu, górujący nad miastem. Na jego górnych piętrach usadowił się punkt obserwacyjny AK - opowiadał mi fotograf. Pisał też o tym wydarzeniu w książce: 'Usadowiłem się na dachu kamienicy przy Kopernika 28. Pogoda piękna, czyste poranne słońce, czas biegnie. Godzina minęła na oczekiwaniu, gdy oko uchwyciło żółtą smugę pocisku na tle błękitnego nieba. W celowniku aparatu zobaczyłem trafienie Prudentialu i rozkwitanie eksplozji. W ciągu trzech sekund zrobiłem sześć zdjęć. Mocno oparłem się o komin, gdyż podmuch silnie mną kołysał.'
Pocisk mocno uszkodził wieżowiec. Braun, zaraz po wykonaniu serii zdjęć przypuszczał, że budynek runie. Ale solidna, metalowa konstrukcja tylko się zatrzęsła. Nie runęła też później gdy we wrześniu 1944 r. trafiały w nią kolejne pociski
Po wojnie stalowy szkielet wieżowca przez kilka lat wznosił się samotnie pośród kompletnie zniszczonych budynków wokół Placu Napoleona. Był lekko pochylony. 'Nad jego lewym portalem fragment płaskorzeźby - czytamy w książce Jerzego Waldorfa >Dolina Szarej Rzeki< - Nagi kowal, ręka z młotem wzniesiona nad głowę, kujący sierp. Kowal jest parokrotnie zabity. Został trafiony w udo, okolice nerek, w piersi i tył głowy.'
Poskręcane elementy szkieletu dobrze widać na fotografiach Karol Pęcherskiego wykonanych na zlecenie Biura Odbudowy Stolicy.
Tę fotografię wykonałem w 1996 r. W wieżowcu od lat działał Hotel Warszawa. Mocno już podniszczony, ale znany w Warszawie dzięki kantorowi działającemu na parterze od schyłku lat 80.
Do powojennej odbudowy wieżowca przystąpiono około 1950 r. Architekt Marcin Weinfeld odgrzebał projekt z końca lat dwudziestych i po wprowadzeniu pewnych korekt nadał budowli socrealistyczny kształt. Wieża straciła dawną wysmukłość i elegancję. Przyziemie otoczył potężny portyk z kariatydami. Odbudowę zakończono w 1954 r.
W duchu socrealizmu przekształcono wnętrza w wieżowca. Wnętrze ozdobiły płaskorzeźby i malowidła. Na parterze znalazł się hol o ciemnych, kamiennych ścianach. Z niego przechodziło się do obszernej restauracji znajdującej się w niższym skrzydle od Świętokrzyskiej. Pokoje hotelowe znajdowały się w wieży. Widok z nich był piękny, ale hotel nigdy nie uchodził za elegancki. W czasie stanu wojennego w wieży na jakiś czas ulokowano zomowców.
W początku XXI w. 80 proc. udziałów właściciela hotelu spółki Hotele Warszawskie Syrena wykupił Bau Holding i wówczas pojawiły się plotki o planach rozbiórki budynku. Pomysł był bulwersujący i oburzyło oburzył nie tylko obrońców zabytków. Hotel Warszawa został zamknięty. Kolejnym właścicielem gmachu został Polimex Mostostal, a w 2009 r. budynek kupiła krakowska firma rodziny Likusów. Właścicieli m.in. kilku zabytkowych hoteli w Krakowie, Wrocławiu i Katowicach. Polimex prowadzący prace budowlane, gdy był jeszcze właścicielem budynku zamierzał przywrócić mu przedwojenny kształt architektoniczny zgodnie z projektem Andrzeja Bulandy i Włodzimierza Muchy. Prace rozpoczęto. Gdy gmach przejęła rodzina Likusów trwały prace rozbiórkowe. Zniszczono, bądź pozbyto się wówczas wiele elementów socrealistycznego wystroju wnętrza. Architekci Andrzej Bulanda i Włodzimierz Mucha wycofali się z projektu. W końcu prace zamarły na wiele lat.
Kilka miesięcy temu w Prudentialu znów zaczęło się coś dziać. Wznowiono prace remontowe. Ich tempo nie jest imponujące, ale już oczyszczona została m.in. kamienna elewacja niższej części od strony Świętokrzyskiej. Trwa czyszczenie wieży i prace wewnątrz. Inwestor nie informuje o szczegółach prac.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze