Jak zapełnić dziury w mieście [POMYSŁY NA WARSZAWĘ]

W mojej głowie cały czas projektuję Warszawę, więc widzę potencjał miejsc, które jeszcze czekają na zmiany. Zapewne podobnie do innych architektów widzę nie tylko to, co jest, ale też te wszystkie projekty, które mogłyby powstać. Budynki w Warszawie są coraz lepsze i ogólna kultura materialna bardzo w ostatnich latach dojrzała. Wciąż jednak brakuje jakości w tych przestrzeniach, które budynkami już nie są. To są place miejskie, chodniki, skwery, to wszystko co jest wspólną przestrzenią pomiędzy budynkami. Siedem przedwojennych placów Warszawy tworzyło siatkę, było rozpoznawalnymi znakami w przestrzeni. Dziś pl. Konstytucji, Trzech Krzyży, Bankowy, i inne place jak Wileński czy Na Rozdrożu to parkingi, skrzyżowania bez miejsca dla pieszych. Ważne, żeby myśleć o mieście policentrycznie, żeby rozwijać lokalne centra tak, żeby mieszkańcy poszczególnych dzielnic - także tych peryferyjnych - mieli swoje lokalne centrum, plac, rynek. Targówek czy Ursynów to wciąż sypialnie. Rembertów, Białołęka czy Wawer też nie mają wyraźnie zdefiniowanego centrum, miejsca spotkań, zakupów, załatwiania codziennych spraw, spędzania czasu wolnego. Myślę, że to jest kierunek, w którym Warszawa powinna iść - wzmacniać lokalne centra, tak, żeby większość potrzeb można było realizować w swojej okolicy, dzięki temu mieszkańcy będą więcej chodzić, będą mieć więcej czasu dla siebie, nie będą tracić dwóch godzin w korkach.

Widać też niesamowitą oddolną energię społeczną. Już nie tylko aktywiści z ruchów miejskich, ale też mieszkańcy coraz bardziej się angażują. Obserwuję to podczas konsultacji programu tworzenia Lokalnych Centrów, które organizujemy wspólnie z władzami miasta i OW SARP. Jest ogromne zainteresowanie, mieszkańcy zgłaszają swoje pomysły, często bardzo dobrze diagnozują potrzeby i wysuwają trafne scenariusze zmian. Myślę, że po 20 latach dość przypadkowych i punktowych decyzji powoli wykuwamy plany na przyszłość.

*Architektka, wiceprezeska warszawskiego oddziału Architektów Polskich. Projektuje domy, przestrzenie publiczne, wnętrza, wystawy i scenografie. Jest autorką koncepcji rewitalizacji Bazaru Różyckiego i terenów sąsiadujących.

Odblokuj powstało z inicjatywy Marleny i Marka Happachów, zaangażowanych społecznie architektów. To grupa działająca na zasadzie think thanku, gdzie projekty rodzą się z dyskusji. Działamy od 2010 r., kiedy w projekcie odNOWA wspólnie z mieszkańcami zmienialiśmy przestrzeń praskich podwórek. W 2011 r. zrealizowaliśmy akcję w przestrzeni warszawskiego osiedla Służew nad Dolinką - M3. Interesował nas styk wielkiego osiedla i niemalże dzikiej przyrody ze śladami wiejskiej przeszłości. Na trawniku w pobliżu bloków zbudowaliśmy model typowego mieszkania służewieckiego w skali 1 do 1. Przez trzy tygodnie pawilon i wystawa o historii i mieszkańcach osiedla były otwarte dla mieszkańców, odbywały się m.in. joga na trawie, zajęcia da dzieci, dyskusje, spotkanie z projektantami osiedla. Robiąc to, chcieliśmy postawić pytania o jakość przestrzeni życia w mieście. Zrealizowaliśmy też m.in. pawilon M4 na Rakowcu (inspirowany teorią formy otwartej Zofii i Oskara Hansenów) i strukturę z przezroczystych cegiełek nawiązującą do hasła "Osiedle Pomnik" architekta osiedla Bohdana Lacherta, której formę tworzyli z nami mieszkańcy Muranowa. Jedno z naszych haseł brzmi: "Dwie trzecie Warszawy to osiedla". Blokowiska to trochę niechciane dziedzictwo, chociaż ostatnie lata to wysyp inicjatyw i projektów dotyczących osiedli w różnych częściach Warszawy. Dużo się dzieje na Targówku czy Mokotowie. W ramach jednego z naszych projektów grafik Paweł Kłudkiewicz zrobił cykl małych logotypów dla różnych osiedli, pokazując, że choć myślimy "blokowisko", to często mamy do czynienia z ciekawą i charakterystyczną architekturą. Coraz więcej mieszkańców chce znać historię swojego osiedla. Te stare nagle jawią się jako ciekawsze niż te nowe, deweloperskie. Powstają przewodniki po blokowiskach. Zaczynamy doceniać ich infrastrukturę społeczną, której brakuje w osiedlach grodzonych.

Byłam ostatnio na prezentacjach projektów budżetu partycypacyjnego, bo jako mama przedszkolaka zgłosiłam projekt remontu placu zabaw w naszym przedszkolu, i jedna z pań, od 40 lat przewodniczka miejska powiedziała: 'Kocham to miasto, ale też go bardzo nie lubię". Mogę się pod tym podpisać. Kocham Warszawę, ale wielu rzeczy tu nie lubię, np. chaosu. Dyskutujemy o tym mieście, o ładzie przestrzennym, wysokiej jakości architekturze, ale ciągle nam się to wymyka i nie udaje. Mimo coraz lepszych budynków, które się pojawiają, to jest ciągle działanie punktowe. A nam marzy się systemowe myślenie o mieście. Często oglądamy się na przykłady z innych państw, np. ruch spółdzielczości mieszkaniowej w Berlinie. Chcielibyśmy zaadaptować tę ideę do rewitalizacji Pragi, gdzie jest masa pustych działek, na których można by tworzyć spółdzielnie mieszkaniowe. To powinny być niewielkie domy, projekty z naciskiem na przestrzeń wspólną, mieszanie pokoleń. Albo nowe typologie mieszkaniowe - np. seniorzy mieszkający razem, którzy mają jedną opiekunkę, gabinet lekarski na parterze i ogród na dachu. Podziwiamy zagraniczne przykłady, ale sami nie mamy tyle odwagi.

W ostatnim czasie pochłaniają nas działania związane ze zwiększaniem udziału mieszkańców w uchwalaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego - aktualnie na Targówku mieszkaniowym. Wspólnie z miastem wydaliśmy dostępny także on-line przewodnik dla mieszkańców "Plan Miejscowy. O co tu chodzi?". Wierzymy, że warto angażować się w tę zawiłą procedurę, żeby nasze miasto stawało się coraz ładniejsze i bardziej przyjazne do życia. Z tym związane są nasze plany na najbliższą przyszłość.

*Stowarzyszenie na rzecz poprawy środowiska mieszkalnego "Odblokuj", socjolożka i architektka zainteresowana stykiem tych dziedzin.

Od paru lat budujemy Klaser Miejskiego Programu - mapujemy różne potrzeby mieszkańców. To narzędzie projektowe, które wykorzystujemy przy rewitalizacjach, np. w projekcie placu osiedlowego - wysp na Krochmalnej, był to punkt wyjścia do dyskusji z sąsiadami.

Nasz najnowszy projekt to "Przyzba" - przywrócenie wybranych detali przydomowych starych warszawskich osiedli, które w myśl projektów miały pomagać stopniowo adaptować się przyjezdnym do życia w wielkim mieście. Chcemy, żeby przestrzeń w mieście była niewykluczająca. Trzeba łączyć różne społeczności, czasem nawet na siłę, żeby w dialogu wypracowały się pewne reguły używania przestrzeni. Pierwszym sukcesem takiego wypracowania regulaminu była sprawa deskorolkowców z pl. Grzybowskiego, którzy dogadali się z mieszkańcami, że mogą jeździć w pewnych godzinach. Udało się też przełamać przekonanie urzędników, że jeśli się coś pozwoli zbudować na chwilę, to już zostanie na zawsze. Chyba dzięki UFO na pl. Na Rozdrożu, które stało przez jedno lato, a potem zniknęło. Ta tymczasowość jest teraz charakterystyczna dla Warszawy, co lato trzeba na nowo rozpoznawać, gdzie nad Wisłą w tym roku siedzimy. To jest świetne! Kiedy pracowaliśmy nad rewitalizacją Warszawy Powiśle, zrozumieliśmy też, że linia średnicowa to cały system, nieoderwane od siebie pawilony, które należy chronić. I że trzeba myśleć o Warszawie jako o systemach. To się już zaczęło, np. na powrót zaczęto używać pojęcia Trakt Królewski, wcześniej to były rozdzielne kawałki. Byliśmy w listopadzie na kongresie architektury New Generation we Florencji, to był przegląd młodych praktyk z całej Europy i okazało się, że charakterystyczne dla Polski, szczególnie dla Warszawy, jest to, że jest tu wiara w zmiany i siłę organizacji miejskich. Dla nas to jest naturalne, nie widzimy wyjątkowości sytuacji, że u nas na początku nie stawia się pytań, kto i za ile, tylko co razem zmienimy. Potem martwimy się o realizację, ale często się udaje, bo wciąż są na to środki z funduszy unijnych. Dla osób nie z Polski to jest jednak egzotyczne, że najpierw jest idea, potem strategia, jak to wykonać. Nawet powstało na tym kongresie pojęcie "Planet Poland". Zagraniczna prasa podchwyciła to hasło i zaczęły pojawiać się artykuły na ten temat, mieliśmy różne wykłady, na których opowiadaliśmy, jak wspomagać oddolne inicjatywy, by powstały rzeczywiste zmiany.

*Architekci z Centrali, pracowni architektonicznej, która od 2004 roku inicjuje w mieście różne projekty, m.in. autorzy rewitalizacji pawilonu kas dworca Warszawa Powiśle, gdzie teraz działa klubokawiarnia.

Wydaje mi się, że prowizorka powojenna dała Warszawie niesamowitą szansę. Jest wiele stolic europejskich, które zawsze będą zamknięte w kapsule czasu. Londyn, ile by się tam nowych budynków jeszcze nie wybudowało, to w większości niewysokie, szeregowe budynki z typowym rysunkiem elewacji, wykończone w podobny sposób. Architektura przywołuje konkretny moment w czasie, kiedy powstało 90 proc. miasta. Podobnie Paryż, Wiedeń, miasta włoskie. Warszawa została odbudowana mało konsekwentnie, powstały jedynie niewielkie spójnie zaprojektowane fragmenty miasta, jak np. MDM. Mam wrażenie, że odwiedzający po raz pierwszy Warszawę nie ma spójnego poczucia, kiedy to miasto się najintensywniej rozwinęło, zdefiniowało. Nie można go osadzić w czasie. Paradoksalnie dzięki temu mamy szansę być europejską stolicą z XXI wieku. Jeśli zapełnimy wszystkie dziury w mieście dziś projektowaną architekturą - mam nadzieję, że nie historyzującą - to może okaże się, że mamy miasto nowoczesne jak dalekowschodni tygrys (ale europejskie w duchu). Wielu mieszkańców, architektów nie akceptuje takiej drogi - woleliby żyć w przestrzeni jasno zdefiniowanej, uporządkowanej. Ale myślę, że to może być nasza "ucieczka do przodu". Modele miast, które już znamy, też nie są pozbawione wad, a Warszawa ma szansę być wyjątkowa pod wieloma względami. Jesteśmy w procesie transformacji ze społeczeństwa, w którym jeszcze przed chwilą jeżdżenie na rowerze było obciachem, bo znaczyło, że nie masz samochodu, poprzez etap, kiedy kupowaliśmy rowery górskie za kilka tysięcy złotych do, mam nadzieję, momentu, że każdy będzie miał rower za 80 zł i nie trzeba go będzie przypinać. Zyskamy wolność.

*Architektka, aktywistka. Od 2007 roku wraz z Marcinem Mostafą prowadzi pracownię architektoniczną WWAA w Soho na ul. Mińskiej 25 (od 2012 z Borisem Kudlicką). Zaprojektowała tam dwa odważne budynki mieszkalne: Rebel One i Kamion Cross. Autorzy wielu ciekawych obiektów i projektów, m.in. Służewskiego Domu Kultury (projekt wspólnie z 137Kilo), wyróżnionego m.in. nagrodą architektoniczną "Polityki" za 2014 r.