Automaty z sodówką, neony, pucybuci. Zdjęcia z Warszawy lat 60.

Lody Bambino to dla osób z mojego pokolenia jedno ze wspomnień dzieciństwa. Pamiętam, jak kolega uczył mnie wyciągać je z przymarzniętych, papierowych opakowań. - Musisz najpierw ogrzać je wydychanym powietrzem i potem ściągać papier - instruował.

Na zdjęciu z 1 maja 1969 r. widzimy dwie niewiasty z WSS "Społem" z pudłami-lodówkami Stoją poniżej skarpy Staromiejskiej w rejonie ul. Wodnej i Boleść. W głębi widać dach i wieżę kościoła Dominikanów św. Jacka przy ul. Freta. Jak się dobrze przyjrzeć fotografii, na ławce pośrodku nieskoszonego trawnika zobaczymy obywatela z lodem.

Lody bambino kosztowały 3,10 zł. Produkowane były od początku lat 60. przez spółdzielnie mleczarskie na maszynach zakupionych przez władze polskie w Danii. Miały kilka smaków, ale ja pamiętam tylko te śmietankowe.

Pawilon baru samoobsługowego Gruba Kaśka otwarty w 1967 r. "Nowoczesna Gruba Kaśka zasłoniła zabytkowy Arsenał, a ją z kolei niemal w równym stopniu przesłania od alei Świerczewskiego mało estetyczna budka z piwem" - donosiła prasa wkrótce po otwarciu budynku.

Bar stoi w miejscu kamienic, które stały przed wojną między placem Tłomackie a Długą. Nazwa nawiązuje do zabytkowej studni pośrodku nieistniejącego już placu. Ten mocno niegdyś przeszklony pawilon był jednym z kilku największych barów samoobsługowych w Warszawie, jak Oaza na Pradze, Praha w Al. Jerozolimskich i Zodiak w Pasażu Śródmiejskim (dziś Wiecha). "W barze można dostać gorące dania przez cały dzień (około 15 dań) i wypić piwo. (...) Na razie wpada się tu najczęściej na fasolkę po bretońsku, ale codziennie większą popularność zdobywają sobie liczne dania mięsne" - pisano.

Warto zwrócić uwagę na znakomity plastycznie neon Gruba Kaśka.

Ta fotografia świątecznej dekoracji hali Mirowskiej mogłaby powstać i dziś. Przedstawia elewację zachodniej hali od strony al. Juliana Marchlewskiego (dziś al. Jana Pawła II). Została ona przebudowana w początku lat 60. XX w. Projektantami byli architekci Zbigniew Pawlak, Zbigniew Zagrodzki i Stanisław Kaima przy współpracy plastyka Andrzeja Janoty. Zniszczono w ten sposób oryginalną fasadę, jednak w tamtym czasie modernistyczna przebudowa fasady bardzo się podobała. Architektury doby eklektyzmu zupełnie wówczas nie ceniono, burząc bez pardonu dziesiątki kamienic z przełomu XIX i XX w.

Franciszek Galiński pisał na łamach "Stolicy": "Paskudztwo to wykonane nadzwyczaj solidnie w trwałej jasnożółtej cegle nie nadawało się do żadnej korekty czy retuszu. Autorzy projektu zagrali va banque, zamiast bawić się w drobny makijaż, spod którego wyłaziłaby zawsze pretensjonalna i agresywna fasada sprzed 60 lat, przesłonili front hali ponad parterem, jakby wielką szklana szafą. Śmiała decyzja pozwala oczekiwać najlepszych rezultatów".

Skrzyżowanie Alej Jerozolimskich i ul. Kruczej należało w latach 60. do najbardziej ruchliwych w Warszawie. Tu zawsze coś się działo. Chodnikami przetaczały się tłumy ludzi. Ponad jezdnią widzimy rozpiętą trakcję. Tu bowiem linia tramwajowa przecinała się z trolejbusową (trolejbusy jeździły Kruczą).

Najpiękniej to miejsce wyglądało nocą, gdy ulicę rozświetlały wielkie witryny sklepów i efektowne neony. Szczególnie znakomity zdobił kwiaciarnię u zbiegu ulic. Znikła ona dopiero kilka lat temu. W latach 60. poza widocznymi na zdjęciu literami "kwiaty", reklamę uzupełniał semaforowy kwiat z rurek neonowych.

Dalej w Alejach Jerozolimskich uwagę zwraca neon sklepu Kabanos, z kolei od Kruczej widać biuro British European Airways (BEA).

Uliczny pucybut przed hotelem Polonia w 1968 r. Taki widok w tym miejscu nie zaskakiwał. W latach międzywojennych pucybutów zawsze można było spotkać w rejonie skrzyżowana Alej Jerozolimskich i Marszałkowskiej. Swoje stanowiska rozkładali najczęściej na placyku przed wejściem na dawny dworzec Warszawsko-Wiedeński. Po wojnie przenieśli się pod hotel Polonia, który w latach 40. mieścił około 20 placówek dyplomatycznych, a jego restauracja stała się centrum życia towarzyskiego miasta.

Warto zwrócić uwagę na oryginalne witryny pochodzące z czasów budowy hotelu w latach 1909-1913. Znikną w trakcie "renowacji" wnętrz budynku w początku lat 70.

Takie niewiarygodne scenki można było zobaczyć nad Wisłą w początku lat 60. Woda nie była jeszcze bardzo zanieczyszczona, a w upalne dni na plażach wiślanych wylegiwały się tysiące mieszkańców stolicy. Sporty wodne zaczęły zanikać nad rzeką w Warszawie dopiero po ukończeniu 1963 r. zapory w Dębem i otwarciu Zalewu Zegrzyńskiego. To tam powstały ośrodki sportowe, kluby wodniackie i plaże.

Mały, zapewne spółdzielczy sklep cukierniczy w Rembertowie. Na najwyższym piętrze półki stoją butelki wina "patykiem pisanego". Taniego, owocowego, najczęściej jabłkowego. Nazwa wzięła się od etykiety o literach jakby napisanych patykiem na piasku.

Niżej widzimy słoiki z dżemem, zapewne z czarnej porzeczki, i miody: sztuczne, o okropnym smaku oraz naturalne. Niżej stoją pudełka herbaty. Oczywiście sypkiej. Ta bardziej po prawej z dużą literą "U" stylizowaną na czajnik to Ulung. Jak głosił napis, była to oryginalna herbata chińska. Moja mama bardziej ceniła indyjską Madras. Stoi obok za kartką z ceną 10 zł. Moje wspomnienia budzą też herbatniki deserowe z cukrem. Pudełka z tymi herbatnikami aż do 1981 r. będą zdobić witryny dziesiątków sklepów spożywczych.

W PRL-u zawsze istniał problem z opakowaniami. Dostrzeżemy go i w tym sklepie. Na półce pomiędzy głową sprzedawczyni a wagą widać puszki z koncentratem pomidorowym w "opakowaniach zastępczych".

Kiedy patrzę na to zdjęcie, przypomina mi się refren przeboju Filipinek z 1964 r.: "Walentyna, Walentyna/ Już gwiazd kraina ją dobrze zna./ Były kwiaty dla Gagarina/ A Walentyna twista ma!". Gdy powstała ta fotografia, o Tierieszkowej nikt jeszcze w Polsce nie słyszał. Jako pierwsza kobieta w dziejach poleci w kosmos na statku Wostok 6 w 1963 r.

Nasza fotografia powstała na Marszałkowskiej w 1961 r. Ledwie kilka tygodni wcześniej, 12 kwietnia, Gagarin w statku kosmicznym Wostok wystrzelony został w kosmos. Jego lot na orbicie satelitarnej Ziemi trwał ledwie godzinę i 48 minut, przyniósł mu jednak sławę. We wszystkich krajach obozu sowieckiego stał się wzorcem dla młodzieży, jego imieniem nazywano ulice. Polskę odwiedził w dniach 20-22 lipca 1961 r. Przejeżdżał przez stolicę otwartą limuzyną, witany przez tysiące mieszkańców.

Ukończony w 1963 r. podziemny Dworzec Śródmieście prezentował się równie efektownie, jak otwierane ostatnio stacje II linii metra. Jest piękny i czysty. Był dziełem dwóch indywidualności architektury warszawskiej: Zbigniewa Ihnatowicza i Jerzego Sołtana.

Jak podkreśla Paweł Giergoń w książce "Mozaika warszawska", wnętrza dworca uważane są za jedno z największych osiągnięć powojennej architektury polskiej. Kompozycje malarskie sporządził Wojciech Fangor. Wnętrza zdobiły żywe kolorystycznie mozaiki. Dominowały tu moduły prostokątów. "Kolor czerwony i niebieski miały kierować wysiadających z pociągu do wyjść we właściwym wschodnim lub zachodnim kierunku. Służyć temu miały m.in. umieszczone pod krawędziami peronów podświetlane panele kolorystyczne oraz mozaiki zawieszone na podsufitowych platformach na całej długości peronu" - pisze Giergoń.

Niestety, paneli nigdy nie myto i szybko znikły pod grubą warstwą brudu.

Był rok 1967, gdy Warszawska Spółdzielnia Spożywców "Społem" na placu Dzierżyńskiego (dziś Bankowym) ustawiła pierwsze cztery automaty z wodą sodową. Były niebieskie, produkcji radzieckiej i sprzedawały szklankę czystej wody po 40 gr, a wody z sokiem za 70 gr. W 1969 r. stanęły m.in. w hali na Koszykach oraz Domach Towarowych Centrum.

Wysyp radzieckich automatów z wodą sodową to dopiero lata 70. O jednorazowych kubeczkach nikomu się wtedy w Polsce nie śniło. W automatach pozostawiano musztardówki, które szybko znikały. W rezultacie zaczęto je przytwierdzać łańcuszkami. Na zdjęciu z 1969 r. widzimy automaty w hali Koszyki.

Dziełem architektury, malarstwa, mozaiki i sztuki neonu było kino Skarpa. Powstało w latach 1956-1960 wg projektu zespołu Zygmunta Stępińskiego. Boczne elewacje ożywiły kolorowe tynki układające się w "neoplastyczne" kompozycje kwadratów i prostokątów.

Znacznie ciekawsze było wnętrze. Niespokojny rysunek posadzki holu z przenikających się fal różnobarwnych kostek terakoty znalazł odpowiednik w dekoracji sufitu spiętego wężowatymi rurkami neonów. Ich wstęgi wiodą wprost do wnętrza sali kinowej, wspartej na słupach pokrytych mozaiką o abstrakcyjnym rysunku.

Pierwszym filmem, jaki tu pokazano, był największy hit w dziejach polskiego kina - "Krzyżacy" w reżyserii Aleksandra Forda. Tłumy były tak wielkie, że pomimo 850 miejsc na widowni, przez wiele tygodni trudno było się dostać. Były to wielkie dni dla koników. Opowiadano, że niektórzy na "Krzyżakach" zarobili krocie.

Dziś w miejscu kina wznosi się jeden z najdroższych w Warszawie apartamentowców.

Tak wyglądał "Dziki Zachód" między Grzybowską a Twardą i Świętokrzyską. Resztki kamienic przy Grzybowskiej zburzono w drugiej połowie lat 60., gdy zaczęła się tu budowa osiedla Za Żelazną Bramą. W głębi widać długi i niski budynek szkoły przy Krajowej Rady Narodowej.

Nieco powyżej, na tle pałacu Kultury, trwa budowa wysokiego bloku mieszkalnego na rzucie wiatraka. To budynek osiedla Mariańska zrealizowanego w latach 1961-1967 (projekt Hanna Lewicka i Wojciech Piotrowski) między Emilii Plater, Twardą i Świętokrzyską. Był to pierwszy warszawski mrówkowiec. Zaprojektowano w nim mieszkania dla 920 lokatorów. Szybko ich zresztą przybyło, bo wielu młodym rodzinom rodziły się dzieci. Po ukończeniu budowy około 1967 r. budynek uważany był za największy dom mieszkalny w Warszawie.

Plac Grzybowski na fotografii z 1961 r. niewiele odbiega od wyglądu, jaki znamy z powieści "Zły" Leopolda Tyrmanda opublikowanej w 1955 r. Jedynie przy Świętokrzyskiej wyłonił się już nowy blok mieszkalny. Po lewej widać fragment obdartych z tynku elewacji kamienicy przy pl. Grzybowskim 6 na rogu Próżnej. Dziś ten budynek jest opuszczony.

Po wojnie wokół placu odrodziły się sklepy branży metalowej. Niemal w każdym handlowano śrubami, sprężynami, drutem czy okuciami budowlanymi. W głębi zdjęcia, po lewej, widać też pozostałości biegnącej pod kątem, dawnej ulicy Bagno. Zostaną zburzone kilka lat później.

To zdjęcie skrzyżowania Marszałkowskiej z Alejami Jerozolimskimi zostało zrobione z górnych pięter biurowca Universalu w 1968 r. Dzisiejsze rondo Dmowskiego nie jest jeszcze rondem tylko zwykłym skrzyżowaniem z brukiem pamiętającym czasy przedwojenne. Dopiero kilka lat później zacznie się tu budowa przejścia podziemnego.

U dołu widać fragment dachu Rotundy PKO, nazywanej popularnie czapką generalską, a po przekątnej skrzyżowania nowy hotel Metropol doklejony do hotelu Polonia. Widoczny jest też gotowy już pawilon Cepelii.