Mowa o niezwykłych muralach reklamowych i propagandowych freskach, których część do dziś zdobi ściany warszawskich budynków. Kolorowe, z ciekawym liternictwem i rozwiązaniami kompozycyjnymi ścienne reklamy to przykład sztuki użytkowej minionej epoki, która ze stołecznych ulic tworzyła wielkie, powszechnie dostępne galerie. Niewiele z nich przetrwało do dzisiaj. Niektóre pokryły się nową warstwą tynku czy styropianu, pozostając jedynie w pamięci mieszkańców i na archiwalnych zdjęciach. Innym zblakły niegdyś żywe kolory, nadgryzł je ząb czasu, jednak wciąż są widoczne i możliwe do rozpoznania. Takiego zadania podjęli się Katarzyna Chudyńska-Szuchnik, przewodniczka z grupy WarsOff i Tomasz Jarosz z portalu twoja-praga.pl .
Pod lupę wzięli ulicę Targową. Dlaczego właśnie Targowa? Główna arteria Pragi w planach (a raczej marzeniach) PRLowskich urbanistów miała zostać deptakiem na miarę dzisiejszego Nowego Światu. - Ulica jest również świetnie widoczna z tramwaju czy pociągu, a sąsiedztwo Dworca Wileńskiego czyniło z niej ważny punkt komunikacyjny, w którym skupiał się zarówno ruch lokalny, jak i międzynarodowy. Do dziś można rozpoznać, które z reklam adresowane były do zagranicznych odbiorców, a które do miejscowych - mówi Chudyńska-Szuchnik.
Jeśli dołożyć do tego charakter usługowo-handlowy ulicy, staje się jasne, dlaczego już od lat 70. ochoczo dekorowano ściany przy Targowej grafikami reklamującymi wyroby państwowej gospodarki socjalistycznej. - Wiele osób śmieje się, że w dobie braku konkurencji reklamowano towary, które tej reklamy właściwie nie wymagały.
Abstrahując od ich skuteczności, murale były również sposobem zaznajomienia mieszkańców z aktualnymi trendami w grafice. Stawały się wizytówkami artystów, prezentującymi ich autorski styl. W dodatku zmieniały oblicze miasta, były takimi kolorowymi motylami w dobie PRLu - dodaje Chudyńska-Szuchnik.
Tak zaczyna się podróż wzdłuż ulicy Targowej, a właściwie podróż w czasie. To tu znajdowało się aż dziesięć iskrzących się kolorami, przyciągających oryginalnymi formami geometrycznymi reklam wymalowanych na pustych ścianach oficyn. Grafik naprawdę pokaźnych rozmiarów.
To jeden z najlepiej zachowanych murali na ulicy Targowej czyli słynny Foton.
Warszawskie Zakłady Fotograficzne na Woli (jedna z nielicznych tutejszych reklam przedsiębiorstwa z lewobrzeżnej Warszawy) swoje błony fotograficzne reklamowała aż w trzech językach - polskim, rosyjskim i angielskim. Nic dziwnego - wszak kamienica przy Targowej 15 była świetnie widoczna z okna pociągów przejeżdżających przez Warszawę.
Z tej perspektywy została też uwieczniona w pierwszej scenie filmu "Krzyk" Barbary Sass, kiedy to główna bohaterka mija barwną Targową jadąc koleją na Powiśle.
- Reklama pochodzi z pierwszej połowy lat 70. i choć kolory nie są już tak intensywne jak w dekadzie Gierka, są wciąż łatwe do odczytania. W dodatku charakterystyczne logo Fotonu stało się kultowe i było niezwykle często wykorzystywane w reklamie - mówi Chudyńska-Szuchnik.
Niezwykła kamienica przy Targowej 15, zbudowana w kształcie litery H i otwierająca swoje podwórko na ulicę, stała się płótnem dla jeszcze jednej grafiki. Niedaleko Fotonu reklamował się bowiem Jubiler czyli Przedsiębiorstwo Handlu Detalicznego, któremu podlegały sklepy i punktu usługowe.
W Jubilerze można więc było kupować, naprawiać uszkodzoną biżuterię czy nawet zlecać wykonanie nowej z własnych materiałów. Jubiler kusił też rabatami na zakup legendarnych zegarków radzieckich marki Pobieda. - Kompozycja tej reklamy jest przede wszystkim oparta na motywie centralnym i zróżnicowanych barwach, które bezpośrednio odwołują się do reklamowanego produktu - komentuje Chudyńska-Szuchnik.
Niewiele osób pamięta, że pod trójwymiarową, kolorową instalacją "Shapes of colour" Marzeny Turek-Gaś i warstwą ocieplenia budynku wciąż znajduje się ogromna, zielona koniczynka czyli mural reklamujący Polski Monopol Loteryjny.
Legendarna spółka istniejąca od 1936 miała tu w latach 70. swoją siedzibę, w którym dziś mieści się sklep z akumulatorami. - Moja babcia, która mieszkała niedaleko, opowiadała o swojej sąsiadce, która miała punkt sprzedaży losów i która sama zawsze wygrywała ćwiartkę. Losu, oczywiście. Można było bowiem kupić cały los, połówkę lub ćwiartkę - opowiada Tomasz Jarosz. Niedaleko znajdowała się reklama Totolotka, który dla PMLu był rodzajem konkurencji.
Tego muralu ubywa z każdym rokiem. Wstrząsy od ruchu kolejowego i brak jakiejkolwiek konserwacji są powodem niezwykle szybkiej degradacji powierzchni ściany. Wprawne oko zauważy jednak fragmenty hasła reklamowego "Totolotek naszą grą" i kilka namalowanych cyfr.
- Kompozycja tej reklamy składa się z kilku powtarzających się figur geometrycznych. Była ona wprost stworzona do oglądania z pociągu - twierdzi Chudyńska-Szuchnik. Ta najdłuższa reklama w Warszawie powstała na ścianie niezwykłej praskiej kamienicy, która składa się aż z czterech podwórek. - To prawdziwy zabytek, pochodzący z 1901 roku i posiadający piękny, drewniany gzyms. Rzadko kiedy na takich obiektach pojawiały się grafiki reklamowe - mówi Jarosz.
Łuszcząca się dziś ściana kamienicy przy Mackiewicza to dawna reklama PZU, która zachęcała do ubezpieczenia domu i samochodu. - To przykład jednej z tych reklam, które raczej nie reklamują, a jedynie informują - komentuje Chudyńska-Szuchnik.
Słynnej firmie ubezpieczeniowej już w latach 50. został przyznany monopol, czyniąc z niej rodzaj państwowego urzędu. Charakterystyczne trzy niebieskie litery przede wszystkim informowały o otwartym w 1973 roku piątym warszawskim oddziale PZU przy ul. Kijowskiej.
Szalenie niebezpieczny, ale też piekielnie skuteczny. Środek chemii gospodarczej obecny niemal w każdym domu. Legendarny Muchozol, do spółki z Molozolem i Sanitozolem, zdobią ścianę kamienicy przy Targowej 22. Mural dopadła zaawansowana łuszczyca, jednak wciąż jest możliwy do odczytania.
- Reklama powstała w latach 60., kiedy to zmieniał się charakter Pragi na bardziej wielkomiejski. Wyburzono wtedy kilka drewnianych kamienic, które odsłoniły nagie ściany szczytowe. To właśnie na jednej z takich ścian namalowano grafikę firmy Azot - mówi Jarosz. Muchozol jako jeden z nielicznych produktów PRLu szczęśliwie przetrwał transformację ustrojową, a firma, która przybrała nową nazwę Organika-Azot, produkuje go do dziś.
Nie ma już ani reklamy, ani nawet kamienicy, na ścianie której była wymalowana. Budynek przy Kijowskiej 3 (dawniej Brzeska 3) został zastąpiony przez Millennium Centrum, a charakterystyczna palma reklamująca margarynę o tej samej nazwie produkowaną przez zakłady tłuszczowe na Targówku pozostała jedynie w pamięci mieszkańców i na archiwalnych zdjęciach.
- Palma była na tyle rozpoznawalna, że wspominając ją okoliczni mieszkańcy do dziś układają ręce na kształt egzotycznego drzewa. Nic dziwnego, mural był dobrze wyeksponowany, miał nawet własne podświetlenie - mówi Jarosz.
Reklama stosunkowo dobrze zachowana, a jednak łatwą ją przeoczyć. Widać tylko jej niewielki fragment, resztę zakryła bryła sąsiedniej kamienicy. Wąski pasek muralu nie daje się zidentyfikować nawet badaczom. - Jedna z mieszkanek powiedziała z pamięci, że była to reklama PKO. Kto wie - podsumowuje Jarosz.
To kolejny przykład reklamy, której widać dziś jedynie niewielki fragment. Archiwalne zdjęcia pozwoliły ustalić, że owalne linie to część wielkich, biało-czarnych kręgów, które pokrywały całą ścianę kamienicy. W samym środku znajdował się aparat fotograficzny, a cała kompozycja to jeszcze jedna reklama zakładów fotograficznych Foton.
Pokryta dziś beżową farbą elewacja kamienicy przy Targowej 64 to prawdziwa skarbnica wiedzy o ściennych reklamach PRLu. Przez 30 lat pojawiły się na niej aż trzy generacje murali, które w pigułce obrazują ewolucję ich stylu i kompozycji.
Zaczęło się w latach 60. od reklamy Państwowych Domów Towarowych "Praga". Hasło proste i wymowne - "kupuj państwowo, a nie prywatnie" i "najlepiej kupisz w PDT Praga". - W domyśle: w PDT Praga, a nie na Bazarze Różyckiego.
To tzw. pierwsza generacja murali, charakteryzująca się prostym liternictwem i raczej przygaszonymi kolorami - mówi Chudyńska-Szuchnik.
Lata 70. to już kolejny etap czyli aż cztery sąsiadujące ze sobą reklamy - Polmo FSO z ul. Szwedzkiej, Pollena Uroda z wielką szminką, Polski Fiat i Untra czyli zakłady telewizyjne z Pragi Północ. - Mamy tu do czynienia z drugą generacją, którą wyróżniała bardziej złożona kompozycja, nawiązanie do produktu, ale w sposób symboliczny, aluzyjny - wyjaśnia Chudyńska-Szuchnik.
Ostatnia i chyba najbardziej rozpoznawalna odsłona ściany to ogromny czerwony polonez namalowany w latach 80. - To jeszcze nie charakterystyczne dla trzeciej generacji murali symboliczne oderwanie od reklamowanego produktu, ale żywa kolorystyka świadczą o nadejściu nowej formy - komentuje Chudyńska-Szuchnik.
Wielki samochód odsyłający do fabryki przy al. Stalingradzkiej 50 na dobre wpisał się w krajobraz ówczesnej Warszawy, a w swoim obiektywie uwiecznił go sam Chris Niedenthal. Czerwonemu polonezowi udało się również wydostać za żelazną kurtynę za sprawą teledysku do piosenki "Walls come tumbling down" brytyjskiego zespołu The Style Council, który w 1985 roku koncertował w Warszawie.
Wszystkich, którzy wciąż pamiętają nieobecne już na mapie Warszawy ścienne reklamy, Katarzyna Chudyńska-Szuchnik i Tomasz Jarosz proszą o wszelkie informacje z nimi związane (na adres praga@twoja-praga.pl lub warsoff@gmail.com , albo pod nr tel. 507054381) - daty zamalowania i powstania, archiwalne zdjęcia, informacje o autorach malowideł, ciekawostki.
- Na razie materiału wciąż jest za mało. Jeśli uda się zebrać go więcej, być może powstanie wystawa albo nawet publikacja na temat praskich reklam wielkoformatowych - mówi Jarosz. Dawne warszawskie murale reklamowe można również oglądać na stronie projektu Bliżej Konsumenta (www.blizejkonsumenta.pl).
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze